پاسخ به ١٢ سؤال درباره جنگ ايران و عراق

١- ماهيت جنگ و علت تداوم آن چيست؟ آيا سياستى که موجب آغاز جنگ شده است در طى اين ٤ سال ثابت باقى مانده است؟

- خير سياستى که علت ادامه جنگ در شرايط فعلى است با سياستى که به آغاز آن منجر شد، يکى نيست. در مورد علل آغاز جنگ قبلا نظرم را به تفصيل نوشته‌ام (رجوع کنيد به "جنگ، تئورى..." و "توضيحاتى بر قطعنامه ا.م.ک درباره جنگ" در بسوى سوسياليسم ٣). بطور خلاصه جنگ در ابتدا حول محور سرکوب و خنثى کردن اثرات انقلاب ايران در ايران و منطقه آغاز شد. براى جمهورى اسلامى جنگ سياستى در خدمت در هم کوبيدن اهداف انقلابى مردم، ميليتاريزه کردن جامعه، سرکوب دستاوردهاى دمکراتيک، مغلوب کردن روحيه انقلابى توده‌ها با دامن زدن به شووينيسم و تعصبات مذهبى و بسيج توده مردم پشت سر حکومت مرکزى به بهانه وجود "دشمن خارجى" بود. براى عراق، جنگ ابزارى براى جلوگيرى از اشاعه اثرات انقلاب (اعم از اثرات واقعى و عميق آن، نظير اشاعه شعارهاى دمکراتيک و ضد امپرياليستى، مطالبات آزادى‌خواهانه، دخالت توده‌ها در قدرت و غيره و نيز تأثيرات پان-اسلاميسم رژيم که خود را از مجراى مطلوبيت انقلاب براى توده‌هاى زحمتکش منطقه به آنها قالب ميکرد) بود. هدف عراق در هم کوبيدن جمهورى اسلامى و ترجيحا جايگزين کردن آن و يا لااقل خفه کردن داعيه پان-اسلاميسم اين حکومت، محصور کردن انقلاب ايران در محدوده ايران، پُر کردن جاى خالى رژيم آريامهرى در منطقه و ظهور به مثابه نماينده فعال ناسيوناليسم عرب در برابر تهديدات پان-اسلاميسم بود (امرى که موقعيت عراق را در ميان دول عربى تحکيم ميکرد).

اما پس از فروکش کردن نسبى بحران حکومتى در بهار-پاييز ١٣٦٠ در ايران، خروج گام به گام نيروهاى عراقى از خاک ايران و اثبات عدم توانايى عراق در تحقق اهداف خود، جنگ فلسفه وجودى اوليه خود را از دست داد و از آن پس اساسا با پافشارى جمهورى اسلامى و به عنوان ابزارى براى اثبات کارآيى نظامى- ادارى و قابليت بسيج توده‌اى جمهورى اسلامى به محافل و قدرتهاى امپرياليستى آمريکا و اروپاى غربى، خروج رژيم از انزواى سياسى- ديپلماتيک و جلب حمايت دول امپرياليست از خود، به عنوان يک حکومت "صاحب آينده" ادامه يافته است. جنگ ايران و عراق يک جنگ بورژوايى و ارتجاعى است.

٢- چرا ايران اصرار به ادامه جنگ دارد؟ آيا سياست ادامه جنگ که علنا از جانب رژيم اعلام ميشود، يک سياست مستقل جمهورى اسلامى است که بر مبناى ضروريات و مسائل داخلى اتخاذ شده است؟

- علل ادامه جنگ از طرف ايران را در سؤال (١) پاسخ دادم. سياست ادامه جنگ يک سياست "مستقل" جمهورى اسلامى است (به اين معنى که از طرف کسى يا دولت ديگرى به آن ديکته نشده است). اما اين به معناى آن نيست که اين سياست بر مبناى ضروريات و مسائل داخلى اتخاذ شده است. (مابقى پاسخ ميماند براى سؤالات ٤ و ٥)

٣- جنگ ايران و عراق چه مکانى در سياستهاى دول امپرياليستى دارد؟ قدرتهاى امپرياليستى غربى بويژه آمريکا، چه اهداف معيّنى را در اين جنگ دنبال ميکنند و در چه شرايطى خواستار پايان بخشيدن به آن ميشوند؟

- از لحاظ اقتصادى اطلاعات کافى ندارم. همينقدر بنظر ميرسد که جنگ نتوانسته است تأثيرى در خلاف جهت سير نزولى بهاى نفت (که کاهش تقاضاى غرب علت اصلى آن بوده است) داشته باشد - برعکس ايران بخصوص تلاش زيادى در ارزانتر فروختن و خرج جنگ کردن دارد. بنابراين استفاده اقتصادى بلافاصله جنگ نميدانم به چه کسى ميرسد (سواى شاخه‌هاى از سرمايه در ايران و خارج که از قِبَلِ جنگ منفعتى بدست ميآورند. منظورم اين است که اهميت اقتصادى، استراتژيک جنگ را براى اين يا آن بلوک نميدانم). ظاهرا ژاپن بيشتر از همه متضرر شده. بنظر من هيچ جناحى از امپرياليسم عامدانه تداوم جنگ را در اين مقطع تشويق نميکند. بلکه دول امپرياليستى اصلى ميکوشند تا از خاتمه جنگ تحت شرايط نامطلوب جلوگيرى کنند و اين آنها را به حفظ تداومى در جنگ ناگزير ميکند. من استدلال "غرب بازار اسلحه پيدا کرده است" را اساسا يک استدلال جبهه‌ملى-مآبانه ميدانم که بدون درک ماهيت سرمايه‌دارى، نياز سرمايه به امنيت سرمايه‌گذارى و مبادله، دنيا را صرفا بر مبناى منافع سوداگران اسلحه و "بخش بوروکرات نظامى" تحليل ميکند.

آمريکا على‌الاصول در تحليل نهايى خواهان ختم جنگ در صورت حفظ دول قدرتمند طرفدار غرب در دو کشور ايران و عراق است. اما مسائل زير در شرايط امروز پذيرش تداوم جنگ را از سوى آمريکا ايجاب ميکند:

در هر حال بنظر من جلوگيرى از گسترش جنگ، محدود کردن دامنه آن به نوار مرزى و جلوگيرى از جنگى شدن جدّى خليج فارس، و بويژه جلوگيرى جمهورى اسلامى، هدف امپرياليسم آمريکا و اروپاى غربى هست.

٤- جنگ چه رابطه‌اى با ثبات رژيم دارد؟ آيا بقاى جمهورى اسلامى در گرو چگونگى خاتمه يافتن جنگ است؟

- رژيم جمهورى اسلامى ثبات خود را در ادامه جنگ جستجو ميکند (و بطور قطع در صورت پيروزى تا حدود زيادى به اين هدف ميرسد). امروز خيرات و برکات داخلى جنگ در سرکوب انقلاب و انقياد مردم عملا به عکس خود تبديل شده است. جنگ در مجموع به نارضايتى و اعتراض دامن ميزند و پايگاه جمهورى اسلامى را نزد اقشار معدود هوادار نيز سست ميکند (اين امر با اين واقعيت که جمهورى اسلامى هنوز اختناق را با جنگ توجيه ميکند، نه تنها تناقضى ندارد، بلکه دقيقا به آن مربوط است. اين ضديت مردم با جنگ را افزايش ميدهد). برکات جنگ ديگر در خارج ايران جستجو ميشود. ج.ا آخرين دستاوردها و نشانه‌هاى انقلاب ٥٧ را در هم کوبيد، اما خود مداوما زمينه يک خيزش انقلابى جديد را ايجاد ميکند. راه بقاء جمهورى اسلامى اثبات لزوم و مطلوبيت خود به امپرياليستهاست. جمهورى اسلامى خواهان حمايت فعال امپرياليستها است و ادامه جنگ و پيروزى در آن را ابزار تثبيت خود به عنوان حلقه‌اى در استراتژى منطقه‌اى امپرياليسم آمريکا ميداند. مسأله اين است که امپرياليسم در کشورهاى تحت سلطه دچار بحران سياسى ناشى از ابهام در "نوع قدرتهاى دولتى" در اين کشورهاست. بحران حکومتى در غالب اين کشورها بالا گرفته است، الگوهاى قديم بى خاصيت شده‌اند بى آنکه يک الگوى جديد فراگير جاى آن را گرفته باشد. راههايى که در مقابل غرب است، و يا به عبارت ديگر راههايى که بورژوازى محلى در اين کشورها در مقابل غرب قرار ميدهد، عمدتا اينهاست:

به اين ترتيب دروازه اين سياست هنوز باز است و لذا آلترناتيوها مسابقه گذاشته‌اند (مقايسه شود با دوران نيکسون که خود اپوزيسيون بورژوايى در بسيارى کشورها اساسا داعيه قدرت نداشت و منتظر حکومت دمکراتها بود). جمهورى اسلامى نيز به فراکسيونى از بورژوازى در خاورميانه و شمال آفريقا متعلق است که خواهان متحد کردن کل بورژوازى منطقه در يک اتحاد اسلامى است. اتحادى که بتواند به ظرف و محور اصلى حاکميت سرمايه و امپرياليسم در منطقه تبديل شود. اين فراکسيون اساسا حول ضديت با کمونيسم شکل گرفته است و ليبراليسم و ناسيوناليسم را از بابت ناتوانى‌شان در برابر انقلاب پرولترى ملامت ميکند. بقاء جمهورى اسلامى، اکنون که از پايين و در داخل کاملا مورد مخاطره است، تماما به تثبيت نقش اين فراکسيون پان-اسلاميستى در سياست منطقه‌اى امپرياليسم در مرحله کنونى بستگى يافته است. در خود ماندن جمهورى اسلامى، عدم توانايى اين فراکسيون در ارائه يک نمونه موفق و عدم استفاده اين فراکسيون از قدرت دولتى‌اى که در يک کشور بدست آورده است، بطور جدى احتمال پذيرفته شدن اين آلترناتيو را کاهش ميدهد و اين افق را کور ميکند.

تجربه سالهاى اخير نشان داده است که

٥- مکان جنگ در سياستهاى پان-اسلاميستى رژيم چيست؟ آيا طرح خواست سرنگونى صدام به عنوان پيش‌شرط قطع جنگ صرفا يک شعار تبليغاتى توخالى است و يا از پان-اسلاميسم جمهورى اسلامى نشأت ميگيرد؟

- قسمت اول را فوقا پاسخ دادم. خواست سرنگونى صدام، خواست حداکثر جمهورى اسلامى و گوياى تمايل رژيم براى برقرارى يک حکومت مشابه خود در عراق و يا اثبات قدرت جمهورى اسلامى است. اما خواست سرنگونى صدام الزاما به معناى توهّم رژيم به قدرتش در سرنگون کردن مستقيم رژيم عراق نيست. تصور رژيم ميتواند اين باشد که تحت فشار جنگ و جمهورى اسلامى رژيم عراق سرنگون شود و اپوزيسيون اسلامى به درجات مختلف در قدرت بعدى سهيم گردد.

٦- آيا جنگ تأثير يکسانى بر شرايط زندگى و مبارزه پرولتارياى دو کشور دارد؟ آيا پرولتارياى ايران و عراق بايد برخورد يکسانى به جنگ داشته باشند؟

- قسمت اول سؤال را درست متوجه نميشوم (يعنى ربط آن را به بحث تحليل جنگ). به احتمال قريب به يقين تأثيرات جنگ بر طبقه کارگر عراق مشابه با تأثيرات آن در ايران است. ابعاد کمّى آن اگر شديدتر و نتايج آن وخيم‌تر نباشد، بهتر نيست.

اما در مورد بخش دوم سؤال. برخورد دو پرولتاريا در اساس يکسان است اما در جزئيات نه. اساس برخورد را در پاسخ به سؤال بعدى جواب ميدهم (انترناسيوناليسم، همبستگى پرولترى، مبارزه با بورژوازى کشور خود). اما تفاوت در جزئيات از اينجا ناشى ميشود که اولا پيروزى عراق با پيروزى ايران عواقب يکسانى ببار نميآورد. عراق ادعاى سياسى مشخصى در قبال ايران نکرده و بخصوص در اين مرحله خواهان ختم جنگ است. پيروزى ايران، يعنى شکست بورژوازى عراق، ميتواند به معناى حاکميت ارتجاع پان-اسلاميستى در عراق باشد. نوعى از ارتجاع بورژوايى جاى نوع ديگرى را ميگيرد. عناصر اين ارتجاع اسلامى در اپوزيسيون دولت عراق وجود دارد و لذا پرولتارياى عراق بايد سياست خود را در قبال بورژوازى خود نه تنها در برابر دولت مرکزى بلکه در قبال فراکسيون اسلامى اين بورژوازى که شديدا خواهان شکست دولت عراق است روشن کند و با اين احتمال بطور اخص مرزبندى کند.

٧- موضعگيرى انترناسيوناليستى پرولترى در قبال جنگ ايران و عراق بر چه مبانى‌اى متکى است و بايد چه خصوصياتى داشته باشد؟

- پرولتارياى ايران و عراق بايد:

اعلام اين اصول و اتخاذ آنها از طرف پرولتارياى يک کشور بيانگر موضع انترناسيوناليستى آن خواهد بود.

٨- کمونيستهاى ايران بايد چه موضعى در قبال جنگ داشته باشند؟ در اين موضعگيرى از چه زاويه‌اى و در چه سطحى بايد به بورژوازى و رژيم عراق برخورد کنند؟

٩- آيا ميان موضعگيرى در قبال جنگ و تبليغ توده‌اى بر عليه جنگ فرقى هست؟

- بله هست. اما ارتباط مستقيمى هم ميان ايندو هست. موضعگيرى شامل يک بيان فشرده و دقيق علمى- سياسى و شرح رئوس وظايف ماست. حال آنکه تبليغات توده‌اى مجموعه‌اى از آموزشهاى تفصيلى، ترويج، تهييج و فراخوان به اقدام عملى است. از يک موضعگيرى سياسى تبليغات متنوعى ميتواند استخراج شود. در مقابل جنگ موضعگيرى ما بايد کاملا عملى و مارکسيستى و رئوس وظايف ما جامع و مانع باشد. اما در تبليغات توده‌اى، زياد و کم کردن حجم آن، شدت بخشيدن و تخفيف آن در دوره‌ها و مقاطع مختلف، لحن آن و غيره، همه قابل تغيير است. مسأله اساسى اين است که تبليغات از موضعگيرى تبعيت کند، به هيچ وجه شامل نکاتى نباشد که بر آگاهى توده‌ها خاک بپاشد و يا نکاتى در آن نباشد که چنين کند. اما لحن و فُرم و مقدار بر حسب مخاطب، شرايط و اولويتها فرق ميکند.

١٠- در تبليغات کمونيستى عليه جنگ، برخورد به بورژوازى عراق چه جايگاهى دارد؟

- جايگاه آن اساسا اين است:

اما بطور مشخص:

در مجموع بنظر من بخش اعظم تبليغات ما بايد عليه جمهورى اسلامى متمرکز شود. به رژيم عراق در چهارچوبهاى زير ميتواند برخورد شود:

١١- ...

- اگر فقط "ديپلماتيک" باشد نه. اما محظورات واقعى و فشارهايى وجود دارد که بالاجبار بر دامنه تبليغات ما تأثير ميگذارد. من حساس‌ترين مسأله را اردوگاه مرکزى، امنيت ک.م و مراکز اصلى کومه‌له، مسأله راديوها و ارتباطات ميدانم. بنظر من محدود کردن تبليغات در يک عرصه معيّن (برخورد به دولت عراق) بهايى است که بايد بطور واقعى - در فقدان آلترناتيو عملى - براى اين امکانات پرداخت. اما اين مسأله را نبايد کتمان کرد، نبايد از طبقه کارگر پنهان داشت. بنظر من اين مسأله کاملا قابل توضيح و تبيين است. راه برون رفت از اين بى آلترناتيوى - راهى که بايد همچنان براى هموار کردن آن با جديت کار کرد - پياده کردن هر چه سريعتر نقشه عملهاى حزب، سازماندهى توده‌اى و پيوند عميق‌تر با توده‌هاى طبقه خود و کا رکمونيستى در سطوح مختلف است.

دخالت دادن هيچ نوع محظورى را در تعيين و ابراز مضمون و موضعگيرى طبقاتى تبليغات مجاز نميدانم. اما تحت شرايط معيّنى در صورت عدم وجود هر گونه آلترناتيو براى خروج از اين تنگناها، کم کردن دامنه و کميّت تبليغات عليه دشمنان فرعى‌تر را براى حفظ قدرت و تمرکز جهت‌گيرى در عرصه‌هاى اصلى مبارزه درست ميدانم. نقض اصول هنگامى مطرح ميشود که ما حقيقت را بخاطر نياز قلب کرده باشيم. اما ميتوان به روشنى به همه دنيا اعلام کرد که ما به دليل شرايط مشخص و نيروى مشخصمان، براى دوره‌اى معيّن، با اين يا آن جريان و نيروى بورژوايى گلاويز نميشويم. بى آنکه ماهيت بورژوايى و جايگاهش را در عملکرد جامعه بورژوايى کتمان کنيم و تخفيف بدهيم.

اين مسأله‌اى است که عينا به همين صورت بايد براى نيروى بورژوايى مربوطه نيز توضيح داده شود. هيچکس به ما توهّمى ندارد که دست از مبارزه عليه بورژوازى در تمام وجوهش کشيده باشيم و آگاهى خود را در قبال اين يا آن نيرو تعطيل کرده باشيم. ما نيز دقيقا از موضع تناسب قوا بايد مسأله را براى توده کارگر توضيح بدهيم.

در عين حال معتقدم وظيفه حزب پرولترى خروج هر چه سريعتر، به نيروى طبقه کارگر و تحت سياستهاى اصولى، از چنين تنگناهايى است. تنگنايى که کسى در آن جا خوش کرده باشد ديگر تنگنا نيست. براى رفع اين تنگناها بايد تلاش حزب را ده برابر کرد.

١٢- بر موضع کنونى ما در مورد جنگ (قطع فورى و صلح و سرنگونى) چه ايراداتى وارد است؟

- با توضيح داخل پرانتز، هيچ ايرادى به اين موضع نميبينم.