فقط دو گام به پس - درباره رويدادهاى کردستان عراق و نظرات رفيق مهتدى

باز هم در باره موضعگيرى در مورد بحران خليج

180
بخش مربوط به موضع دفتر سياسى در قبال بحران خليج در "تخطئه انقلاب" بخودى خود تاکيد مجدد و صريحى است بر مصلحت‌گرايى ناسيوناليستى‌اى که در نوشته قبلى مورد انتقاد من بود. آنجا من براى نشان دادن در غلطيدن رفيق مهتدى به اين موضع فقط پارگراف "فضاى راديو" را داشتم، امروز خوشبختانه و يا متاسفانه اين موضع تشريح شده و اين مصلحت‌گرايى را ميتوان به روشنى نشان داد.
181
اولين نکته‌اى که به چشم ميايد اينست که رفيق مهتدى خود صراحتا بر استنباط من از بحث "فضاى راديو" صحه ميگذارد و مينويسد: "در همين رابطه است که من در قطعنامه اول از "تغيير فضاى راديو" صحبت ميکنم". تصور ميکنم اين براى رفيق محمد شافعى آموزنده باشد. تشخيص "امتداد فکر" افراد، وقتى با سنت سياسى‌اى طرف هستيد که عدم صراحت و مبارزه از پهلو را به عنوان درايت و پختگى تقديس ميکند، يک شرط کار سياسى در اين دوره و زمانه است. البته شرط تشخيص درست امتدادهاى ناگفته اينست که شما چهارچوب فکرى فرد و مصالحى را که اين عدم صراحت را ايجاب کرده‌اند را بدرستى و بر مبناى يک تحليل عينى بشناسيد. تائيديه رفيق مهتدى مبنى بر اينکه پشت توصيه خيرانديشانه در مورد فضاى راديو واقعا يک اختلاف مهم سياسى بر سر موضع‌گيرى در قبال بحران و جنگ خاورميانه نهفته بوده است، به اين ترتيب، بخشا صحت فرضيه من در مورد نگرش و ملاحظات سياسى ايشان را هم تائيد ميکند.
182
رفيق مهتدى، ظاهرا بدون اينکه متوجه باشد که از مکالمه کوتاه ما قبل از شروع جنگ خليج تا زمان نگارش پاراگراف "فضاى راديو" نزديک به يکسال با سکوت ايشان در مورد اختلاف بر سر اين مساله گذشته است، باز يک سلسله از "گفته‌ام" ها تحويل خواننده ميدهد. واقعيت امر در اين مورد را قبلا توضيح دادم و اينجا از اين ميگذرم. بهرحال امروز يکسال پس از اشغال کويت نوشته‌اى از ايشان وجود دارد که در آن در مورد اختلاف شان با دفتر سياسى در اين مورد که "بايد به عراق هم برخورد شود" مطالبى آمده و لذا منهم بعنوان کسى که معتقد بود در آن مقطع "نميبايست به عراق برخورد شود" امکان پيدا ميکنم جوابم را براى ايشان هم تکرار کنم. کاش روز اول نوشته بودند.
183
اول انتقاد ايشان را بشنويم: "گفتم به رژيم عراق هم بايد برخورد شود، اساسا نه در رابطه با اشغال کويت، بلکه اساسا در رابطه با مردم خود عراق. گفتم در تصويرى که شما داده‌ايد مردم عراق و طبقه کارگر غائبند. کمونيست عراقى در نظر گرفته نشده است. از سابقه حکومت عراق در دو سه دهه اخير صحبت کردم و گفتم بجا گذاشتن اين خلاء را اشتباه ميدانم. ما بايد بدون اينکه ذره‌اى نوک تيز حمله را از روى آمريکا برداريم، رژيم عراق را هم مورد انتقاد قرار دهيم. از بخود گرفتن چهره مذهبى و تقويت جريانات اسلامى در جهان عرب صحبت کنيم. از توهم‌آفرينى در ميان توده‌هاى فلسطينى هم صحبت کنيم." بگذاريد فعلا به خود اين جملات جواب بدهم و بعد به امتداد سياسى واقعى شان در صفحات بعدى "تخطئه انقلاب" بپردازم.
186
١- ميگويند به عراق هم ميبايست برخورد شود اما نه اساسا در رابطه با اشغال کويت، بلکه در قبال خود مردم عراق. مساله روز مساله اشغال کويت توسط عراق بود، همه دنيا از اين حرف ميزدند و اگر اصولا قرار بود کسى در ماه اوت ١٩٩٠ "به عراق هم برخورد کند" انتظار ميرفت راجع به اين مساله موضع بگيرد. رفيق مهتدى معتقد است ميشده اينکار را نکرد. در قبال اين چيزى نگفت. يکى از سوالاتى که کمونيست براى رفيق مهتدى فرستاد اين بود که در قبال اشغال کويت توسط عراق چه نظرى داريد. آيا کسى در حزب کمونيست ايران هست که امروز، اوت ١٩٩١، بداند نظر رفيق مهتدى در قبال اشغال کويت چيست؟ آيا کسى در ميان گفته ها و نوشته هاى ايشان جمله و سطرى پيدا ميکند که از آن بشود فهميد که بالاخره ايشان اشغال کويت توسط عراق را محکوم ميکرده يا خير، اگر آرى چگونه و اگر نه چرا؟ آيا براستى وجود يک دفتر سياسى که بقيه را از موضعگيرى سياسى و فکر کردن به مسائل پيچيده، و از آن مهمتر بعهده گرفتن مسئوليت موضعگيرى علنى، معاف کند نعمت بزرگى نيست؟
187
بهرحال ما بدلائلى که قبلا گفته شده نفس اشغال کويت را محکوم نکرديم. ما از اين سوال فرار نکرديم. سوال را مشخصا طرح کرديم و جواب داديم. جالب اينجاست که با اينکه صراحتا گفته بوديم که عدم محکوميت اشغال کويت از روى ملاحظات سنتى ما در قبال عراق، يعنى مساله حفظ تشکيلات علنى و امکانات اردوگاهى مان در خاک عراق، نيست، رفقايى اصرار داشتند که ميبايد اين را ميگفتيم و بعضا خودشان موضع دفتر سياسى را اينطور به ديگران توضيح دادند. پائين‌تر که محتواى ناسيوناليستى و مصلحت‌طلبانه "به عراق هم بايد برخورد ميشد" را توضيح دادم جاى اين پافشارى را هم در کل تصوير جريان ناسيوناليستى ذکر ميکنم.
188
٢- شخصا مدتهاست معنى "لبه تيز حمله" را از اين برداريم و روى آن بگذاريم و يا ضمن اينکه از روى آن بر نميداريم با اين چنين و چنان کنيم را نميفهمم. جمله را ميفهمم، اما منظور را نميفهمم. آيا منظور اينست که حجم تبليغات ما عليه يکى از ديگرى بيشتر باشد؟ آيا واقعا ما دودل بوديم که عليه کدام، آمريکا يا عراق، بايد بيشتر تبليغ کنيم و با اين رهنمود از بلاتکليفى درآمديم؟
189
٣- آيا در پرتو شيوه برخورد قطعنامه‌هاى خود رفيق به اپوزيسيون ملى کرد و سکوت ايشان در مورد رابطه اين اپوزيسيون با اپوزيسيون شيعى و اشاره هاى متعدد ايشان به قيام توده‌اى در جنوب عراق بدون زدن تنشان به مساله اپوزيسيون اسلامى، بايد ملاحظه ايشان در مورد جهت‌گيرى اسلامى و توهمات فلسطينى ها به عراق را جدى بگيريم؟
190
٤- ميگويند بايد در رابطه با خود مردم عراق به رژيم اين کشور برخورد ميشد. منظور سخن گفتن از مصائب مردم، ماهيت استبدادى و سرکوبگر رژيم و نظاير اينهاست. رفيق مهتدى در "تخطئه انقلاب" بارها اين مصائب را، با لحنى آژيتاسيونى، براى ما ميشمارد و ميگويد که در صحبت يکسال قبل با من هم چنين کرده است. چه آنموقع و چه امروز اين کار بينهايت سبکى بوده است. اگر قرار است افراد رهبرى و دفتر سياسى حزب کمونيست را نقد کنيد بايد مايه اينکار را داشته باشيد. رفتن به اين سنگر که گويا اينها نميدانند در عراق چه ميگذرد و محتاج ارشاد توسط رفيق عبدالله مهتدى بوده‌اند و هستند از شما چهره برحق و يا حتى مطلعى تصوير نميکند. چه کسى در درون و بيرون اين حزب ممکن است اين حرف و گوينده آن را جدى بگيرد؟
191
اما، واقعيت اينست که اين فرمول بهرحال ما را به اصل مساله رهنمون ميشود. در پاسخ به آگاه‌گرى‌هاى رفيق مهتدى من ميگويم باشد، شما که تاريخ سى ساله عراق را ميدانستيد، چرا براى نخستين بار در مقطع اختلاف آمريکا و عراق و با بالا گرفتن بحران خليج به صرافت برخورد به عراق "در رابطه با مردم آن کشور" افتاديد؟
192
رفيق مهتدى عملا از سه زاويه به اين سوال پاسخ داده است:
193
اول، پاسخ اصولى: مصائب سى ساله مردم عراق. اما آيا مصائب مردم بروز فوق العاده‌اى يافته بود؟ چرا هنگام جنگ شهرها در جنگ ايران و عراق و خراب شدن کارخانه و خانه و مدرسه بر سر مردم بيگناه اين برخورد را لازم نديديد؟ چرا فاجعه حلبجه اين عکس‌العمل را نميطلبيد؟ چرا دور آخر تخريب روستاها و خالى کردن آنها از سکنه در کردستان عراق يا بمباران شيميايى اردوگاه خود ما مقطعى نبود که ميبايست در مورد ماهيت رژيم عراق و عملکرد سياسى آن در قبال مردم به سخن درآئيد؟ واقعيت اينست که در تمام اين موارد ميبايست حرف زد. اگر نه ما و نه رفيق مهتدى اين کار را نکرديم از روى ملاحظات و محظوراتى بود که در رابطه با ادامه‌کارى و امنيت تشکيلات ما در اردوگاههاى مستقر در کردستان عراق وجود داشت. حقايقى که رفيق مهتدى تهييج ميکند هميشه وجود داشته‌اند و ما تا مقطع بحران خليج در مورد آنها، اساسا بنا به منفعت ادامه‌کارى تشکيلات در کردستان، دندان روى جگر گذاشته بوديم و اين را، لااقل تا آنجا که به من مربوط ميشود، علنا به همين شيوه توضيح داده‌ايم. بنابراين آژيتاسيون رفيق مهتدى در مورد وضعيت اجتماعى و سياسى عراق به اين بحث نامربوط است و کلا در درون حزب کمونيست ايران زائد است. تصوير کردن خود بعنوان تنها وجدان دردمند در حزب از فرط رندى کودکانه است. آنچه که رفيق مهتدى بايد توضيح بدهد اينست که چرا در مقطع مشخص بحران خاورميانه زمان براى شکستن سکوت تاکنونى درباره حقايق ٣٠ ساله مناسب شده است.
194
دوم، پاسخ سياسى. مينويسد: "من از لزوم برخورد به رژيم عراق در قبال مردم عراق، از غائب بودن طبقه کارگر و کمونيست عراقى در تصويرى که د.‌س ارائه ميدهد صحبت کرده‌ام. بر طبق موضعگيرى د.‌س وظيفه طبقه کارگر و کمونيست عراقى چه ميتوانست باشد؟ آيا در عين مخالفت با آمريکا از رژيم عراق پشتيبانى کند، در مورد آن سکوت کند و دنباله‌رو آن شود، و يا اينکه در اين مورد سياست و مطالبه معين و مستقلى داشته باشد؟" اولا، خوشحال ميشوم اگر رفيق مهتدى در پوشه "نوشته‌ام"‌هايش، يا در تاريخ کومه‌له وحزب کمونيست براى نمونه يک سند و قطعنامه که در آن مشخصا وظايف کارگران و کمونيستهاى عراقى تشريح شده باشد را نشان بدهد. نقطه عطف‌هاى مهم در اين دوره کم نبوده‌اند. جنگ ايران و عراق، صلح ايران و عراق، مذاکرات دوره‌هاى قبل اتحاديه ميهنى و رژيم، تشکيل مجلس اعلاى اسلامى، بمباران شيميايى، کوچ دادن مردم در کردستان و غيره. کجا ما تا امروز در مورد "سياست و مطالبه معين و مستقل" کارگر و کمونيست عراقى اظهار نظر رسمى کرده‌ايم؟ ممکن است امروز اين کار لازم شده باشد. ايرادى ندارد، ولى کسى که اين را ميگويد بايد، بجاى اينکه نبود چنين قرار مشخصى را نقض بديهيات قلمداد کند، اين را مستند کند که چرا امروز و فقط امروز و برخلاف روش تاکنونى بايد حزب کمونيست اين وظايف را ليست کند؟ و البته دراين ميان القاى اين شبهه که لابد در غير اينصورت کارگر عراقى به "پشتيبانى و دنباله روى" از رژيم عراق تشويق شده است خيلى ناپسند است.
197
ثانيا، نظر دفتر سياسى درباره بحران خليج، که حاوى اظهار نظر مشخص درباره جوانب مختلف مساله است، براى کارگر و کمونيست نوشته شده. از نظر ما اين سياست کارگر و کمونيست در همه جاى دنيا بود. اين نگرش و تحليل و موضعگيرى‌اى بود که معتقد بوديم کارگر و کمونيست در هرجاى دنيا، مستقل از مليت، بايد داشته باشد. بفهمد که اشغال کويت بهانه و زمينه‌اى براى عروج يک وضعيت ارتجاعى بيسابقه در مقياس جهانى و يک جنگ خونبار تاريخى فراهم کرده است، بفهمد هيچيک از دو طرف اين جدال برحق نيست، که بايد جلوى اين جنگ را گرفت و مانع تحقق اين دورنما شد، که رسانه‌هاى بورژوايى غربى نوکرند، که کمونيست و کارگر نفعى نه در الحاق کويت توسط عراق و نه گوشمالى عراق توسط آمريکا ندارند، که نبايد از سياست تحريم اقتصادى دفاع کرد، که سازمان ملل يک نهاد بيطرف نيست، که نبايد از حمله آمريکا خوشنود شد به اين حساب که رژيم عراق را تضعيف ميکند، که بايد اينها را به مردم گفت و غيره و غيره. بحث امروز منهم دقيقا اينست که کارگر و کمونيست عراقى به شهادت اوضاعى که بعدا پيش آمد، متاسفانه اين نگرش مستقل کمونيستى و کارگرى را نداشت و اتفاقا به اين دليل در اين ميان به پيشروى‌هايى که ميتوانست داشته باشد نرسيد. نظر رفيق مهتدى درباره بحران خليج، تا آنجا که نوشته شده و يا شنيده شده، در مورد وظايف کارگر و کمونيست عراقى حتى در حد نظر رسمى دفتر سياسى مشخص نيست. اگر ايشان قطعنامه و يا نوشته‌اى در مورد وظايف و مطالبات کارگر و کمونيست عراقى داده بودند باز ميشد اين نقدشان از موضع دفتر سياسى را جدى گرفت. ولى در کل نوشته‌هاى ايشان حتى يک جمله درباره اين وظايف و مطالبات وجود ندارد. کل سياست و تمام وظايف مندرج در قطعنامه‌هاى ايشان حول وظايف کومه‌له در حفظ خود و تنظيم موقعيتش در قبال رويدادهاى اخير است. اگر بندى در مورد وظايف مشخص کمونيستها در عراق هست بايد آن را در قطعنامه داخلى دفتر سياسى سراغ کرد که از جدايى از اپوزيسيون ملى در کردستان ، حفظ وحدت کارگر کرد و عرب، فريب نخوردن از طرح منطقه امن و نظير اينها صحبت ميکند. يعنى کمابيش نتايجى عکس آنچه از قطعنامه ها و نوشته هاى رفيق مهتدى مستفاد ميشود. به اين ترتيب بحث غايب بودن وظيفه کارگر و کمونيست عراقى را هم نميشود جدى گرفت. اين مشکل واقعى رفيق مهتدى نبوده است.
198
سوم، پاسخ واقعى: همسوئى با مصلحت ملى کرد. در جزوه قبلى در مقابل پاراگراف فضاى راديو گفتم که خواست جريان ناسيوناليستى در حزب مبنى بر اينکه "به عراق هم بايد برخورد شود" ، برخلاف جريان انساندوست، از سر هيچ پرنسيپ سياسى و انسانى نيست. اين جريانى است که تا امروز و عليرغم مشاهدات طولانى از موقعيت مردم تحت رژيم عراق به دليل ملاحظات تشکيلاتى معين کلا در رابطه با عراق ساکت بوده و تهييج عليه ما مبنى بر اينکه گويا ميخواهيم مناسبات کومه‌له با عراق را تيره کنيم و از زير بار مسئوليت اين رابطه شانه خالى کنيم، يک محور تحريکات اينها عليه ما در دور قبل جدلها در درون حزب بوده است. اگر امروز اينها چيز ديگرى ميگويند، قطعا به اين دليل است که معادلات و محاسبات و چوب خط مصلحتها تغيير کرده است. در جزوه قبلى نوشتم: "(جريان ناسيوناليستى در درون حزب) در اين ماجرا تضعيف دولت عراق و بالا گرفتن جنبش در کردستان و وزنه شدن اپوزيسيون کرد را ميديد. کارآکتر رژيم عراق از بمباران مردم شهرها و کارگران پالايشگاهها و کارخانه‌هاى ايران، مردم حلبجه و اردوگاه کومه‌له تا اوت ٩٠ تغييرى نکرده بود. چيزى که تغيير کرده بود و يا انتظار ميرفت تغيير کند قدرت رژيم عراق در صحنه داخلى بود. بنابراين زمان ظاهرا براى ايجاد پيشينه انتقادى نسبت به رژيم عراق مناسب شده بود" اين پيش بينى من بود. رفيق مهتدى امروز با صراحت به اين مصلحت طلبى اعتراف ميکند و هدف "چيزى هم به عراق گفتن" را بدون هيچ ابهامى روى کاغذ مياورد. "انتظار طبيعى اين بود که پس از خيزش مردم عليه رژيم عراق، پس از اينکه مردم خود وارد صحنه شدند و با عمل مستقيم خودشان نشان دادند که جز لشگرکشى و جنگ با آمريکا چيز ديگرى هم هست که بايد از آن صحبت شود دفتر سياسى اين واقعيت را به حساب بياورد.... اگر عدم اشاره به حکومت عراق هنگام لشگرکشى و جنگ آمريکا تحت عنوان اينکه ميتواند آب به آسياب آمريکا بريزد توضيح داده ميشد، استدلالى که بنظرمن نادرست بود، حال پس از تحولات درونى خود عراق، پس از جنبش توده‌اى در خود عراق ديگر مطلقا توجيهى نداشت." رفيق سپس پس از موج ديگرى از تهييج در مورد سرکوب مردم عراق و قيام آنها، حکيمانه نتيجه ميگيرد که: "آيا اين رويدادها عمق شکاف بين مردم و حکومت و پتانسيل قوى اعتراض و قيام در اين جامعه را نشان نميدهد که بايد از طرف کمونيستها از همان ابتدا، قبل از فوران اين نارضايتى‌ها، خاطر نشان ميشد؟ آيا وقوع اين جنبشهاى توده‌اى پردامنه و قيامهاى نافرجام يا شکست خورده دليلى اجتماعى و نه فقط منطقى بر اين امر نيست که نقصى در تحليل ما وجود داشته است؟ و بالاخره آيا تحولات اخير گواه صحت نظر من مبنى بر لزوم اشاره به حکومت عراق در قبال کارگران و مردم تحت ستم آن کشور و باز کردن جايى براى اين مولفه در آينده نبود؟" آيا هنوز هم ابهامى در مورد جايگاه "اشاره" به رژيم عراق در تبيين ناسيوناليسم کرد و رفيق مهتدى از مساله خليج باقى ميماند؟ بحثهاى عمومى رفيق مهتدى در مورد مصائب سى ساله مردم عراق و نيز وظايف کمونيستهاى عراقى هيچکدام ضرورت و مطلوبيت چرخش از سکوت به سخن گفتن در قبال عراق را توضيح نميدهند. همانطور که گفتم اينها فاکتورهايى ديرپا تر بودند که کومه‌له و حزب کمونيست با علم به آنها از اظهار نظر در مورد رژيم عراق خوددارى ورزيده بود. (هرچند رفيق مهتدى در آژيتاسيونهاى خود اين استنباط نادرست را بدست ميدهد که گويا خود او تازه متوجه اين مصائب شده و ميخواهد کشف خود را با بقيه هم درميان بگذارد). آنچه به سخن در آمدن را مستدل ميکند اين استدلال آخر ايشان، يعنى باز کردن جايى براى مولفه انتقاد به عراق، است و اين درست همان چيزى است که من در نوشته قبل تذکر دادم.
205
با شروع بحران خليج ناسيوناليسم کرد در عراق به تحرک ميافتد. درست قبل از اين ماجرا اين جريانات به تاسى از فضاى حقوق بشرى در جريان تغيير ريل از مبارزه قهرآميز عليه رژيم عراق به بسيج افکار عمومى و محافل سياسى در اروپا و آمريکا حول مساله حقوق بشر بودند. بحران خليج و مشاهده اينکه رژيم عراق ديگر نه توسط امثال ايران، بلکه توسط آمريکا و کل اروپاى متحد قرار است زير منگنه نظامى قرار بگيرد، بار ديگر عرصه نظامى و خيزش عليه رژيم را به عرصه اصلى ابراز وجود اينها تبديل ميکند. تضمين حقوق بشر در عراق جاى خود را به مبارزه قهرآميز عليه آن ميدهد. اين بار افق روشن‌تر است. نه فقط "کمونيستها"ى رفيق مهتدى، بلکه مقدم بر آن ناسيوناليسم کرد ياد "پتانسيل قوى اعتراض و قيام در اين جامعه" ميافتند. در حالى که جريانات کرد عراقى نيروى مسلح خود را براى شرکت در جنگ آتى برق مياندازند و به رخ ديگران ميکشند، حداقل انتظار آنها از ناسيوناليستهاى کرد غير عراقى اينست که سکوت سنتى خود در قبال رژيم عراق را بشکنند. محافل کرد عراقى به روشنى اين انتظار را نشان ميدهند. در معادلات جديد آنها خوددارى بيش از اين از انتقاد به عراق در چنين تلاقى سياسى، و بزودى نظامى، تعيين کننده‌اى ميان اپوزيسيون کرد و رژيم عراق، پشت کردن به امر کرد و گرفتن موضع پرو‌-‌عراقى تلقى ميشود. محافل کرد عراقى در اروپا روى کادرهاى سنتى کومه‌له در خارج کشور و محافل راست در داخل حزب فشار ميگذارند، و لازم نيست زياد هم زحمت بکشند، چون نيم بيشتر باورها و پيش‌بينى‌ها و توهماتشان مشترک است.
206
مشکل راست در حزب، اما، دفتر سياسى و موضع رو به جهان آن در قبال بحران خاورميانه است. بنابراين بايد موضع دفتر سياسى را تعديل کرد. اگر امروز با گرفتن ژست خيرخواه در يک مکالمه دو دقيقه‌اى نشود، سال بعد با بحث فضاى راديو و يا اتهام لجن‌مال کردن مبارزه توده‌ها و تهييج در مورد مشقات مردم، بايد بالاخره کارى کرد که در اين نقطه عطف تعيين‌کننده دوستى‌هاى ملى گذشته و حال و آينده گسسته نشود، حتى اگر به بهاى گسستن دوستى‌هاى "کمونيستى" تمام شود. انتخاب همانقدر که براى جلال طالبانى دورانساز و غير قابل اجتناب است، براى ناسيوناليست کردى هم که در روز صلح‌آميز و آفتابى خود را کمونيست ناميده و در صف اين حزب خانه کرده است حياتى است.
207
تعديل موضع حزب کمونيست به چه طرقى ممکن است؟ ناسيوناليستهاى صريح، مانند رفيق عمر ايلخانى‌زاده، بهتر ميدانند (البته امروز که بنظرشان فضا مناسب شده) کلا تحليل تئوريک متفاوتى از بحران خليج بدهند و اشغال کويت توسط عراق را محور بحث‌شان قرار بدهند. اما آنها که شم بقاء بيشترى دارند ميدانند که اين را در حزب کمونيست نميتوان به موضع رسمى تبديل کرد. براى اينها مساله نه بر سر يک موضع اساسا متفاوت، بلکه بر سر ايجاد حداقل يک "پيشينه انتقادى عليه عراق" و يا بقول خودشان "باز کردن جايى براى اين مولفه در آينده" است. "به منصور حکمت گفتم که بايد به عراق هم اشاره شود" (که گويا همين اشاره براى رفع توهم فلسطينى‌ها کفايت مى‌کرده) و پاراگراف "فضاى راديو عوض شود"، تلاش فردى رفيق مهتدى براى ايجاد اين پيشينه است. اين، وقتى با يکسال سکوت (که با ايماء و اشاره به اهل فن خاطر نشان ميشود که از سر رضا نيست) ترکيب شود، ممکن است براى محترم نگهداشتن خود در پيشگاه جنبش ملى در عراق کافى باشد. شايد اين احترام را براى ايفاى نقشى تاريخى در خدمت کارگر کرد در آينده ميخواهند. شايد اينطور باشد، ولى فعلا که فقط جستجوى اين احترام و تحکيم دوستيهاى ملى را ميشود مشاهده کرد.
208
اين اساس اختلاف بر سر موضع دفتر سياسى در قبال بحران خاورميانه است. سر سوزنى اصول سياسى در ايراد رفيق مهتدى به موضع دفتر سياسى و در تز "به عراق هم برخورد شود" وجود ندارد. آنچه هست مصلحلحت‌جويى‌هاى خرد و محاسبه‌گرى‌هاى پيش پا افتاده است که متاسفانه سياستمدارى و درايت لقب گرفته است. اگر به اصول پناه برده ميشود براى اينست که ميدانند طرف مقابل تنها با اصول مجاب ميشود، اگر از مصائب مردم ميگويند براى اينست که عشق طرف مقابل به انسانها را ميدانند، اگر پاى کمونيست عراقى را به ميان ميکشند براى اينست که طرف مقابلشان را عميقا کمونيست ميشناسند. اينها بسته بندى يک بحث مصلحت طلبانه براى عرضه در درون يک حزب کمونيستى در مقابل يک خط کمونيستى است. اما قبلا هم گفته‌ام، اين کمونيستها عقل هم دارند.
209
با اين توضيحات حدس زدن اينکه چرا راست سابق اصرار ميکرد حتما ما بگوئيم از سر "محظورات" به عراق چيزى نگفته‌ايم جايزه نميخواهد. اين چيزى است که خودشان دارند در توجيه موضع رسمى حزب خود به محافل کرد عراقى ميگويند. اگر نشود موضع رسمى را تعديل کرد، بالاخره اين توجيه شايد کسى را آن طرف راضى کند.
210
آنچه گفتم روشن ميکند که چرا ناسيوناليسم کرد در حزب برخورد به عراق را در مقطع بحران خليج ضرورى و مطلوب ميداند. اما هنوز بايد اين را هم نشان داد که چرا کسانى اينچنين حساس به مساله رابطه با عراق اين برخورد را مقدور هم ميدانند. پاسخ اين سوال روشن است اولا، آمريکا اجازه حمله تبليغى به عراق را صادر کرده است و رسانه‌هاى عمومى چنان فضايى را بوجود آورده‌اند که همرنگ جماعت شدن در نظر دولتها و نيروهاى سياسى مختلفى که حتى رابطه سياسى و تجارى محکمى با عراق دارند تاوانى ببار نمياورد. جناب خامنه‌اى هم با همين حساب به عراق در رابطه با شيعيان جنوب حمله کرد و پس از ختم ماجرا با همين استدلال از زبان نماينده‌اش در سازمان ملل که "فقط ما نبوديم که، تمام دنيا همين را گفتند" در مقابل اعتراض عراق به دخالت جمهورى اسلامى در امور داخلى‌اش از خود دفاع کرد. ثانيا، و از اين مهم‌تر، "آمريکا" در تصوير رفيق مهتدى در برابر "رژيم عراق" قرار گرفته و قرائن چنين نشان ميدهد که عراقى در کار نخواهد بود که بعدا گريبان کسى را بگيرد. زير دست و پاست و لگدى از طرف ما تاوانى ندارد. خلاصه کلام، برخلاف گذشته برخورد به عراق تماما در باد نيروهاى موتلف و با انتظار سرنگونى رژيم عراق مقدور شده. نه فقط لازم است پيشينه انتقادى ساخته شود و براى اين مولفه جا باز شود، بلکه اين کار ديگر ظاهرا تاوان و خسارتى در بر ندارد. اين فرمول پشت اصولى است که در هوا چرخانده ميشود. معضل من با اين برخورد، اخلاقى نيست. مساله من اجتناب از ضعيف کشى در قبال رژيم عراق نيست، بلکه نشان دادن شباهت اين ارزيابى با توهمات اپوزيسيون ملى در کردستان است که او هم همه چيز خود و مردم کردستان را وارد اين قمار ميکند. اگر رفيقى، که دوست داشته در جزوه اخير خود بعنوان سمبل درايت و پيش بينى و حفظ توازن دوستان و دشمنان در برابر يک دفتر سياسى کله شق ظاهر شود، چنين برخوردى را ممکن و مقدور ميداند از اينروست که در محاسبات رايج در محافل ملى، که نادرستى خود را عملا نشان داد، شريک است. ذوق‌زدگى‌ها و "چرا و چگونه"‌هاى رفيق مهتدى و اصول وى در مورد برخورد به عراق همه مشتقات محاسبات سياسى زمينى و قابل توضيحى هستند.
211
من امروز جدا متاسفم که در مکالمه يکسال و‌اندى پيش وقتى رفيق مهتدى بحث "به عراق هم اشاره شود" را مطرح کرد فورا متوجه حکمت ناسيوناليستى اين موضع نشدم و بحث ايشان را جدى گرفتم و به صورت ظاهر آن پاسخ دادم. اگر آن روز بجاى استدلال اثباتى گفته بودم اين فشار ملى‌گرائى کرد بر شما را نشان ميدهد، حداقل خاصيت آن اين بود که اولا، شايد اين جر و بحث يکسال قبل در ميگرفت و يکسال در عمر همه ما صرفه جويى ميشد (هرچند وقتى همين نکته را در گزارش به پلنوم ١٩ نوشتيم ايشان نه گفت و نه نوشت) و ثانيا، بحث قيام و توده‌ها و غيره‌اى مطرح نبود که رفيق پشت آن پنهان شود و مصلحت‌طلبى خود را با دشنام به من و دفتر سياسى بخاطر "لجن‌مال کردن حرکت مردم" بخورد سايرين بدهد.
212
اما بايد به مکالمه سال ٩٠ هم برگردم. زيرا رفيق مهتدى، به شيوه لابد خيلى اصولى نقل از شفاهيات، جمله‌اى را در آن مکالمه گرفته و با تحريف چهارچوب بحث يکبار ديگر دشمنى من با توده‌ها را در محضر خودش به اثبات رسانده است. رفيق مينويسد: "ابتدا در جنگ خليج از هر اشاره‌اى به حکومت عراق در قبال کارگران و مردم تحت ستم اين کشور تحت عنوان اينکه "حالا موقع اين نيست که ما وارد اقتصاد سياسى عراق شويم" خوددارى ميشود. (خود اين اصطلاح "اقتصاد سياسى عراق" هم فقط بخاطر بغرنج کردن قضيه طرح ميشود. کافى بود به طبقه کارگر و مردم عراق و حق آنها براى سر کارآوردن حکومتى که هم عليه امپرياليسم باشد و هم با مطالبات آنها سازگارى داشته باشد اشاره شود)" (پرانتز و گيومه‌ها در اصل است) و باز : "آيا لاپوشانى اين خلاء تحت عنوان اينکه "نبايد وارد تحليل اقتصاد سياسى عراق شد" نبود که اکنون نتايج عملى خود را ببار آورده است؟ آيا بجاى اصلاح کمبودى که وجود داشت، آنهم درست پس از آنکه خود توده زحمتکش و تحت ستم بپاخاسته بودند، بايد اشتباه موجود تعميق ميشد و حرکت مردم لجن مالى ميشد و در مقابل رژيم عراق عنوان تمجيد آميز ناسيوناليسم "ميليتانت" را دريافت ميکرد؟" (گيومه‌ها در اصل است) 216
بايد اول تکليف تحريف کودکانه رفيق مهتدى را روشن کنم و بعد يکبار ديگر موضع دفتر سياسى در قبال عراق در جنگ خليج را به اختصار يادآورى کنم.
217
بحث اقتصاد سياسى عراق از کجا ميايد؟ رفيق مهتدى وانمود ميکند که من مشقات مردم و ستمى که بر آنها روا ميشود را "اقتصاد سياسى عراق" ناميده‌ام تا آنرا کوچک و غير قابل ذکر جلوه بدهم يا مساله را غامض کنم. ابدا به اين صورت نبود. در مکالمه معروف سال ٩٠ ايشان گفتند که بنظر ايشان بايد به عراق هم برخورد شود. دلائل ايشان را ذکر نميکنم چون خودشان در نوشته اخير به تفصيل تشريح کرده‌اند. در پاسخ گفتم که خارج از بحث اشغال کويت، مساله عراق و مناسبات داخلى‌اش و ستم و سرکوب در آنجا تازگى ندارد. اگر نظر شما اين نيست که بايد اشغال کويت محکوم شود، بايد براى من توضيح بدهيد که حزب کمونيست چرا امروز بايد ياد سخن گفتن از واقعياتى ريشه‌دار و قديمى بيافتد. براى ايشان توضيح دادم که استفاده از "فرصت" براى گفتن حرفهايى که هميشه داشتيم درست نيست چرا که دراين ميان مساله اساسى‌ترى در جهان دارد حل و فصل ميشود و ما به عمله و اکره سياست تبليغى بورژوازى غرب و آمريکا تبديل ميشويم. استفاده از فرصتى که آمريکا فراهم کرده بهايى دارد و آن تبديل شدن به مهره‌اى در يک عملکرد ارتجاعى کم سابقه در تاريخ معاصر است. ايشان گفتند که حقايق سياسى و اجتماعى جامعه عراق بايد گفته شود. در پاسخ به اين حرف گفتم که اينکار را ديروز ميشد کرد، فردا پس از ختم بحران خاورميانه هم ميشود کرد، اما امروز در متن اين بحران بيان حقيقت به همين محدود نميماند و معناى سياسى مهمى پيدا ميکند. ما را در ارابه تبليغى آمريکا که جنگى عظيم را تدارک ميبيند قرار ميدهد. گفتم به همين دليل بعنوان سردبير کمونيست، براى مثال، حتى اگر مقاله تحقيقى و دانشگاهى‌اى هم راجع به اقتصاد سياسى عراق براى چاپ به من بدهند امروز و در اين شرايط چاپ نميکنم و همين توضيح را به نويسنده خواهم داد. اين بنظر من استفاده از بازار ضد عراقى ساخته شده توسط آمريکا است و اين استفاده از نظر سياسى زيان بسيار مهمى براى کسى که ميخواهد در اردوى مخالف جنگ‌طلبى آمريکا قرار بگيرد دارد. اين بحث "اقتصاد سياسى عراق" است که در دست رفيق مهتدى و با سوء استفاده از بى‌اطلاعى خواننده‌اش دارد بصورت نوارهاى "آيت" مورد استفاده قرار ميگيرد. کارى نميشود کرد، شيوه‌ها نميتوانند از محتواى بحث اصولى‌تر باشند.
218
برخلاف تبليغات رفيق مهتدى و کلوپ ملى‌گرايان کرد در حزب کمونيست، موضع دفتر سياسى در قبال عراق در بحران خليج خيلى بيشتر از يک اشاره را دربردارد. (اشاره‌اى که ظاهرا خود رفيق مهتدى با اهميت تاريخى که براى آن قائل بود فرصت نکرد در طول بحران خليج بکند). در نوشته‌هاى من و ايرج آذرين در کمونيست و کارگر امروز، در قطعنامه دفتر سياسى، و درخود همين پلميک، مطالب زيادى در مورد عراق، ناسيوناليسم عرب، خصلت طبقاتى رژيم عراق، ماهيت برخورد عراق و آمريکا و جدايى منافع کارگر و زحمتکش از هردو طرف اين درگيرى، انگيزهها و سياستهاى عراق در بحران خليج و غيره هست. آنچه نيست، و دقيقا فقط همين براى جلب دوستى ناسيوناليسم کرد ميبايست باشد، اعلام تعلق حزب کمونيست به يک اردوى فعال سياسى عليه رژيم عراق است. معنى "در رابطه با مردم‌اش" همين است. علت نپيوستن حزب کمونيست به اين اردو در مقطع بحران خليج اينست که اردوى حى و حاضرى، با ساز و برگ و تجهيزات ، و با ابزارهاى تبليغى با پوشش صدها ميليونى، فى‌الحال وجود دارد و اين اردوى ما نيست. نه فقط براى خوشايند اپوزيسيون ملى کرد، بلکه حتى براى خوشايند مردم و کارگر و کمونيست عراقى هم، حاضر نيستيم حزب کمونيست ايران حتى يک لحظه نه فقط جزو اردوى جنگ‌طلب، بلکه حتى جماعت متوهم به دموکراسى‌اى بنظر بيايد که نميفهمد چه کلاه گشادى دارد سر بشريت ميرود. حزب کمونيست، به يمن وجود رفقايى که در متن جنبش ملى غرق نشده بودند، توانست در اين "جريان" در اردوى ضد جنگ و ضد نظم نوين آمريکا قرار بگيرد. ما در اين تلاقى جهان را نگاه کرديم و مصالح طبقه کارگر و سوسياليسم و "توده‌ها" در مقياس جهانى را مد نظر قرار داديم. اگر کسى حاضر بوده ١٠ سال براى حفظ تشکيلات خود در مورد مشقات ٣٠ ساله مردم کردستان عراق دندان روى جگر بگذارد، بايد اين راهم بفهمد که مصالح اين مبارزه جهانى هم ممکن است ملاحظاتى را به ما تحميل کند. براى ناسيوناليسم کرد، اما، اين مصالح جهانى خيالى‌اند حال آنکه امر کرد واقعى است. سخن گفتن از جهان و قرار گرفتن در کنار کارگر در فرانسه و آلمان و انگلستان عليه نظم نوين بورژوايى "افاضات تئوريک" است، و دوستى با اپوزيسيون ملى کرد پراتيک کمونيستى. اين اختلاف واقعى سر موضع دفتر سياسى در مورد بحران خاورميانه است.
219
و بالاخره به چند نکته فرعى‌تر اشاره کنم.
220
١- رفيق مهتدى در رد اين بحث که ايراد او به موضع دفتر سياسى از سر مصلحت ملى کرد است مينويسد: "انتقادى که من داشته‌ام نه در رابطه با "مصلحت ملى کرد" و نه اصلا در رابطه با مساله کرد بوده است. من از لزوم برخورد به رژيم عراق در مقابل مردم عراق، از غائب بودن طبقه کارگر و کمونيست عراقى در تصويرى که د.‌س ارائه ميدهد صحبت کرده‌ام" (تاکيد ها از من است) من هم مانند همه خوانندگان نوشته‌هاى اخير رفيق مهتدى متوجه شده‌ام که او مواظب است همه جا از عراق، مردم عراق، و غيره و نه صرفا کردها سخن بگويد. منتهى مانند بعضى از خوانندگان منهم نميتوانم اين را يک تلاش آگاهانه براى پوشاندن مساله اصلى مورد نظر، يعنى کرد و کردستان، به حساب نياورم. دليل اين مساله روشن است. نوشته‌هاى رفيق مهتدى درحاليکه در مقدمات تهييجى مربوط به "قيام" و "تودهها" و غيره کل عراق را مورد اشاره قرار ميدهد، در نتيجه‌گيرى سياسى فقط با وظايفى در قبال کردها ظاهر ميشود. با اينکه صريحا ميپرسيم، جوابى در مورد رهبران عراقى‌هاى جنوب و همبستگى و عدم همبستگى با آنها نميشنويم. به ما اعتراض نميکنند که چرا آنها را کنترا ناميده‌ايم، در مورد دقائق کارگرى مبارزه در منطقه عرب‌نشين عراق نشانى از سخنورى و ارشاد نيست، دنبال دوستى در بين سازمانهاى عرب در جنوب عراق نميگردند. بطرز عجيبى در پلميک عرب‌ها غائبند. جالب اينجاست که حتى ناسيوناليسم عرب را موضوع يک اشاره کوچک هم قرار نميدهند. کلا تبيين رفيق بحران خليج را در ارتباط با مردم عرب نگاه نميکند. دراين حالت لااقل يک کلمه راجع به صد‌هزار از اينها که بجرم سرباز اجبارى بودن در بيابانهاى کويت سلاخى شدند بايد گفته ميشد. راجع به توهم و عدم توهم آنها به ناسيوناليسم عرب بايد صحبت ميشد و طرف مقابل کردها مداوما به "رژيم عراق" منحصر نميشد. راجع به تحريم اقتصادى که هنوز هم ادامه دارد بايد حرفى زده ميشد. بايد از خود پرسيده ميشد که آيا انتخاب يک زن عرب به شوراى محلى در کرکوک براى پرکردن شکاف کرد و عرب کافى بوده يا خير. بايد به حرف کرد آواره‌اى توجه ميشد که با غيظ از حضور فلسطينى ها در صف نيروهاى عراقى صحبت ميکند و بايد معنى تاريخى و دردناک اين احساس و رودرويى دو ملت تحت ستم منطقه فهميده ميشد. عرب، همانطور که کمونيست عراقى بطور اخص، موقتا به صفحات مقاله احضار ميشود تا کردايتى مضمون آن توى چشم نزند. عرب و مقدرات ملى و غير ملى او، هرچند يک محور اصلى مساله خاورميانه است، موضوع مورد توجه يا بحث رفيق مهتدى نيست. در يک کلمه موضوع بحث رفيق مهتدى اصلا عراق نيست. خواننده ميتواند کلمه عراقى را در ارشادهاى تهييجى ايشان خط بزند بدون اينکه حتى لازم باشد يک کلمه را در نتيجه‌گيرى تغيير بدهد. نوشته‌هاى رفيق مهتدى نه از سر مصلحت ملى کرد بلکه از سر مصلحت ملت عراق منهاى عربهاى آن نوشته شده است. از هر دو فرمول به يک جواب ميرسيم.
223
٢- رفيق مهتدى از سخنان خود تهييج ميشود و به من و دفتر سياسى اتهام مى زند که حرکت توده‌ها را "لجن‌مال" کرده‌ايم حال آنکه با دادن لقب "ناسيوناليسم ميليتانت" به رژيم عراق از آن "تمجيد" کرده‌ايم. در مورد دشنام "لجن‌مال" کردن مبارزه توده‌ها اجازه بدهيد منهم به هيجان بيايم و چند نکته خدمت ايشان عرض کنم. اولا، اين اتهام خيلى درشت و زمختى است و رفيق مهتدى بايد بداند که چنين جسارتى را مديون سنت ملى‌گرايى کرد در حزب کمونيست و بويژه ٩ نفر پيشقراولان صاحب صلاحيت‌تر آنها است که دشنام دادن و افترا زدن به رهبرى سازمانى چون حزب کمونيست ايران و آدمهايى که کارنامه سياسى‌شان در دفاع از کمونيسم و جنبش کارگرى و حقوق مردم کردستان روشن است را باب کردند. آن ٩ نفر لااقل اين عقل را داشتند که علنى حرفشان را بزنند تا بلکه روزى بتوانند از مزاياى مادى آنتى کمونيسم و ضديت با حزب کمونيست ايران و افراد رهبرى‌اش استفاده‌اى بکنند. اينها لااقل بازارى وسيع‌تر از ٣٥ نفر اينجا و ٢٢ نفر آنجا را مدنظر داشتند. ثانيا، بهتر است آدم اختلافاتش را همان وقت که حس ميکند به زبان سياسى بنويسد و ابراز کند تا قربانى ترکيدن عقده‌هاى ناشى از سکوت و دندان روى جگر گذاشتن‌هاى طولانى نشود. اينکه اولين ابراز اختلاف عبدالله مهتدى با منصور حکمت و دفتر سياسى اين بيان را پيدا ميکند، حکم جالبى در مورد سابقه تاکنونى رفيق در درون حزب و روش برخورد تاکنونى ايشان بعنوان يک انسان سياسى نميدهد. و بالاخره بگذاريد هوچى‌گرى ناسيوناليستى پشت اين دشنام را بيرون بکشم. دفتر سياسى و منصور حکمت جنبش توده‌ها را "لجن‌مال" کرده‌اند چون به ادعاى رفيق مهتدى آن را بپاى ناسيوناليستها نوشته‌اند و يا آن را پرو‌-‌آمريکايى دانسته‌اند. فرض کنيم اينطور باشد و ما لجن ناسيوناليسم و پرو‌-‌آمريکايى بودن را به اين جنبش ماليده باشيم، شما که دقيقا با خود همين ناسيوناليسم و پرو-‌آمريکايى‌گرى ميخواهيد ابراز همدردى و همبستگى کنيد ديگر چه اعتراضى داريد بکنيد؟ کسى ميتواند از لجن‌مال شدن ناراحت باشد که بدوا حاضر باشد لجن را لجن بنامد و از بوى آن مشمئز شود. آخر چرا فکر نميکنيد خواننده شما پس ازخواندن جمله شما ٣ دقيقه هم فکر ميکند و دشنامهايتان را در ارتباط با موضع سياسى‌تان قضاوت ميکند؟
224
اما، تمجيد‌آميز دانستن "ناسيوناليسم ميليتانت" يک لغزش فرويدى بسيار گويا است.

بالاخره صحبت بر سر دو کلمه معين است و اگر تمجيدى هست در اين دو کلمه است. ميليتانت بخودى خود کلمه تمجيد آميزى نيست. معنى واقعى و سياسى اين کلمه يعنى در نبرد، غير مسالمت‌جو، کسى که براى هدفى که دارد آماده نبرد و استفاده از قهر است. راست و چپ، اصلاح طلب و محافظه کار، سوسياليست و ناسيوناليست، نژادپرست و مخالف نژادپرستى همه به يکسان ميتوانند ميليتانت باشند. ميدانم که در سنت چپ غيرکمونيست و ضد رژيمى ايران نفس اهل دعوا بودن مثبت تلقى ميشود. اما نه در زبانى که اين کلمه از آن گرفته شده و نه براى خواننده‌اى فرهنگ سياسى‌اش از ضد رژيميگرى ايرانى مايه نگرفته و نه براى من نويسنده اين عبارت، ميليتانت کلمه تمجيد‌آميزى نيست و حاکى از روش غير مسالمت‌جو در تقابل سياسى است. تاچر، لوپن، ريگان، حزب‌الله، و امثالهم هم در ادبيات سياسى دنيا به دفعات ميليتانت ناميده شده‌اند بدون آنکه رفيق مهتدى دچار سوء تفاهمى بشود. پس اگر گوهر مثبتى جايى هست، قاعدتا بايد در کلمه ناسيوناليست دنبال آن گشت. ظاهرا براى رفيق مهتدى يک خميره مثبتى در ناسيوناليسم هست که وقتى در سازش ناپذيرى و جنگجويى مستتر در کلمه ميليتانت ضرب ميشود ما به يک عبارت تمجيد‌آميز ميرسيم. اگر من گفته بودم نژادپرستى ميليتانت لوپن، رفيق مهتدى هرگز اين اصطلاح را تمجيد‌آميز تلقى نميکرد. اما اينجا صحبت بر سر ناسيوناليسم است که مطابق نظريه "زدوده شدن پيرايه‌هاى راديکال" فقط نوع غير ميليتانت آن بد است و نوع ميليتانت آن خيلى هم خوب است. اين ديگر تقصير من نيست. من از رژيم عراق تمجيد نکرده‌ام. من برخلاف ايشان علنى گفته‌ام که از ناسيوناليسم منزجرم و از نوع ميليتانت آن هم طبعا بيشتر بدم ميايد. اين اعتراض رفيق مهتدى به "عبارت تمجيد‌آميز ناسيوناليسم ميليتانت" فقط جايگاه مثبت ناسيوناليسم در ذهنيت خود ايشان را بروز ميدهد.
225
گذشته از اين، من کلمه ناسيوناليسم راديکال را در توصيف نظرات رفيق مهتدى هم، بدون قصد تمجيد از ايشان، بکار بردم و معلوم نيست ايشان با اين تلقى مثبت از اين کلمه چرا برآشفته شد. بالاخره تکليف اين عبارت و بار مثبت و منفى آن را براى مردم روشن کنيد. يک بام و دو هوا که نميشود.
226
واقعيت اينست که در تبيين رفيق مهتدى نفس اطلاق نماينده ناسيوناليسم عرب به رژيم عراق، ميليتانت و غير ميليتانت بکنار، تمجيد آميز تلقى ميشود. خود ايشان ترجيح ميدهد همه جا کردها، و در فاز قبل آمريکا، را با "رژيم عراق" مقابل قرار بدهد. علت روشن است. نه فقط تصور ميکند اذعان به ناسيوناليست بودن رژيم عراق، با توجه به بار مثبت اين کلمه براى خود ايشان، بطور کلى به اين رژيم اعتبار ميدهد، بلکه ايشان را با يک دشوارى سياسى جدى در حمايت از جريانات ناسيوناليستى کرد روبرو ميکند. آنوقت توضيح اينکه بر چه مبنا رفيق مهتدى ميان دو ناسيوناليسم يکى را انتخاب ميکند قدرى معذب‌کننده خواهد بود. وقتى رفيق مهتدى ميخواهد که فضاى راديو را عوض کنيم، منظورش اين است که با فرمولهايى مثل تقابل کردها با "رژيم عراق" و "تقابل آمريکا با رژيم عراق" از واقعيات اين دوره حرف بزنيم چرا که در نزد ايشان و سازمانهاى ملى کرد عراقى و مردمى که از زبان اين جريانات ناسيوناليسم را بعنوان يک کلمه مثبت و حتى بعنوان بيان سياسى اميال آزاديخواهانه‌شان تحويل گرفته‌اند، اطلاق ناسوناليسم عرب به جبهه مقابل، اشاره به ائتلاف فلسطينى‌ها و بخشى از جهان عرب بعنوان اردوى ناسيوناليسم ميليتانت عرب که براى دوره‌اى پشت دولت عراق جمع شدند، جانبدارانه محسوب ميشود زيرا از مجراى کلمه ناسيوناليسم به آنها هم حقانيتى ميدهد.
227
بهرحال اينها مشکلات سيستم فکرى رفيق است و خودش مختار است هر تبيينى از مقولات سياسى در ذهن خود بدهد. تا آنجا که به من مربوط است فقط لازم بود اتهام نازل و رياکارانه "پرو‌-‌عراقى" بودن خط رسمى حزب را که به اين شيوه دارند به اطراف پرت ميکنند را پسشان بدهم و از ايشان بخواهم که بيشتر تعمق کنند و دفعه بعد با آمادگى بيشترى در اين کمپين شرکت کنند.

فقط دو گام به پس - درباره رويدادهاى کردستان عراق و نظرات رفيق مهتدى

موخره‌: محتواى واقعى اختلافات

271
مشاجرات اخير در حزب کمونيست بر سر اين نبوده است که عبدالله مهتدى توده‌ها را دوست دارد و منصور حکمت ندارد، ايشان از انقلاب مردم خوشحال ميشود و من ناراحت، ايشان ميخواهد اپوزيسيون کرد به ما حمله نکند و من ميخواهم عليه آنها "وارد عمل" بشوم و يا کلا ايشان آدم خوبى است و من آدم بدى هستم. اين سناريو بيش از حد مسخره و بچه‌گانه است. من مطمئنم رفيق مهتدى حاضر نخواهد شد تبيين مشابهى، با همين متدولوژى، از تحولات و اختلافات درون بيربط‌ترين احزاب سياسى در دنيا بدهد و يا حتى کشمکش در درون يک محفل سياسى را اينگونه تبيين کند. وقتى ديگران موضوع بحث هستند، همه الحمدالله در ديدن ريشه‌هاى سياسى و تاريخى اختلافات و کشمکش‌ها استاد هستند. اما وقتى نوبت به حزب کمونيست ايران ميرسد آخرين چيزى که به ذهن رفيق ما ميايد اينست که شايد اين اختلافات ناشى از نگرشهاى مختلف به جامعه و سياست و حاصل اهداف سياسى و اجتماعى متفاوت باشد. اين نوع تبيين‌ها همه را، از جمله خود نويسنده آنها را، تنزل ميدهد. حتى اگر اختلاف اين چنين ميان خير و شرى بود که به ترتيب در کالبد رفيق مهتدى و من حلول کرده‌اند، هنوز رفيق مهتدى بايد اين را توضيح بدهد که چرا اختلاف من و ايشان کل حزب را به يک قطب بندى ميکشاند، چرا صدها آدم، با روشها و منشها و انگيزه‌هاى متنوع، له يا عليه نظرات ما موضع ميگيرند و مستقلا در مقابل هم مى‌ايستند. لذا فهميدن اين نبايد قاعدتا سخت باشد که نظراتى که ما ابراز کرده‌ايم دارد افق‌ها و تمايلات سياسى و اجتماعى‌اى مستقل از ما و نيات فردى ما را نمايندگى ميکند و اگر کسى ميخواهد اين اختلافات را توضيح بدهد بايد مستقل از اشخاص و نيات و انگيزه‌هاى آنها و بر مبناى تقابل ديدگاههاى اجتماعى و افقهايى که به ما دو نفر منحصر نيست به اين موضوع برخورد کند. شخصا لااقل فکر ميکردم سر تکان دادن رفيق مهتدى در بحث شوروى نشان اينست که صحت اين متد را فهميده است. ظاهرا چنين نبوده.
272
اين مشاجره مشخص در حزب کمونيست ناشى از اختلافى است ميان دو حرکت اجتماعى، دو جنبش، که در حزب کمونيست ايران هم نمايندگى ميشوند. طرف مقابل من عبدالله مهتدى نيست بلکه ناسيوناليسم کرد و آن گرايش شبه کمونيستى‌اى است که بشدت از اين ناسيوناليسم متاثر است. طرف مقابل رفيق مهتدى هم منصور حکمت نيست، بلکه نوع مشخصى از کمونيسم است که با اين ناسيوناليسم سازگارى ندارد.
273
قبلا در مورد فشارهايى که ناسيوناليسم کرد در حزب را در متن بحران خليج به نقطه مقابل دفتر سياسى و نظرات آن سوق داد صحبت کردم. آرمان سياسى و هدف عملى اين گرايش کسب حقوق ملى ملت کرد است. همينجا بگويم که به معنى دقيق کلمه اين هنوز لزوما با حق تعيين سرنوشت ملت کرد يکى نيست، چرا که اين عبارت دوم، يعنى کسب حق تعيين سرنوشت، اگرچه از نظر حقوقى و کاربست تاريخى‌اش فرقى با اولى ندارد، فرمولبندى حق طلبانه‌ترى دارد و جاى تفسيرهاى دموکراتيک‌ترى را باز ميگذارد. در ٩٩ درصد جنبشهايى که بر سر حق تعيين سرنوشت ملتها جريان داشته‌اند احزابى در رهبرى قرار گرفته‌اند که کوچکترين نقشى براى اعمال اراده خود ملت مربوطه در تعيين شکل حکومت ملى‌اى که قرار است بوجود آيد قائل نبوده‌اند. در همين جدل امروز در درون حزب روشن است که چطور رفيق مهتدى احزاب اپوزيسيون ملى کرد را، که جلوگيرى از اعمال اراده مستقيم اکثريت عظيم ملت کرد کار هرروزه آنهاست، رهبران جنبش حق تعيين سرنوشت ميداند. در جمهورى‌هاى بالتيک راست افراطى متمايل به فاشيسم بالاخره حق تشکيل حکومت خودى را براى ملل اين کشورها بدست آورد و به معنى حقوقى رايج و استاندارد کلمه حق تعيين سرنوشت را متحقق کرد. هدف ملى‌گرايى کرد هم تحقق حکومت کرد است. ممکن است اين جريان در حزب کمونيست تبيين دموکراتيک‌ترى از مساله داشته باشد. اما بهرحال آرمان سياسى اين جريان در همين محدوده حق تعيين سرنوشت، حال با تفسير راست يا چپ از آن، قرار دارد. آنچه مسلم است اينست که نابودى سرمايه‌دارى، لغو کار مزدى، امحاء طبقات و دولت، برابرى اقتصادى و سياسى انسانها و جامعه بى‌تبعيض معطوف به برآورده کردن نيازهاى بشرى و در يک کلمه کمونيسم قطب‌نماى سياسى و اجتماعى اين جريان نيست.
274
ناسيوناليسم کرد از سر مصلحت‌هاى سياسى و بدليل موازنه ايدئولوژيکى حاکم بر مبارزات راديکال و غير قانونى دهه‌هاى قبل، خود را در يک حزب کمونيستى يافته است. همين شرايط سياسى و ايدئولوژيکى قطبهاى عظيم بورژوايى و تلاشهاى ملى ملتهاى چند صد ميليونى در چين و شوروى را به پذيرش قالب مارکسيسم سوق داد و قطبهاى قدرتمند سوسياليسم بورژوايى را بوجود آورد. در اروپا همين هژمونى فکرى و معنوى مارکسيسم بر هر اعتراض ضد نظم موجود، نسلهايى از روشنفکران و تحصيل کردگان طبقات دارا را زير چتر فرمال مارکسيسم کشيد و صفبندى‌هاى شبه مارکسيستى متنوعى را شکل داد.
275
در طول چند سال اخير، هژمونى عمومى کمونيسم و سوسياليسم و مارکسيسم بر فضاى اعتراضى در جامعه سرمايه‌دارى فرو ريخته است. به يک معنى جنبشهاى غير سوسياليستى امکان يافته‌اند تا خود را از اين "ايسم" تحميلى، که سابقه نفوذ فراطبقاتى آن به انقلاب کارگرى ١٩١٧ برميگردد، خلاص کنند. مارکسيسم و حزبيت کمونيستى و رهبرى مارکسيستى در حزب کمونيست ايران نيز مطلوبيت خود را براى گرايش ناسيوناليستى از دست ميدهد. تقابل امروز ناسيوناليسم کرد با رهبرى مارکسيستى و مارکسيستهاى شناخته شده حزب کمونيست بر متن روند عمومى جدايى اين جريان از قالبهاى تحميلى سوسياليستى در چند سال اخير صورت ميگيرد.
276
تا قبل از بحران خليج، اين واگرايى سياسى خود را اساسا در شکل بيتفاوتى سياسى و بهانه‌گيرى تشکيلاتى نشان ميدهد. اما بحران خليج که خواه ناخواه مساله کرد را به جلوى صحنه سياسى سوق ميداد يک نقطه عطف تعيين‌کننده براى اين جريان است. همگام با کل ناسيوناليسم کرد در عراق، اين گرايش در حزب کمونيست به اينکه شايد در تقابل غرب با عراق چيزى هم به کردها بدهند اميدوار ميشود. بعد از مدتها براى گرايش ناسيوناليستى در حزب، شرکت در امر ملى کرد بدون آوانس دادن به سوسياليسم و ايده مبارزه طبقاتى، و به همين اعتبار مستقل از حزب کمونيست، امکانپذير بنظر ميرسد. حزب کمونيست و پافشارى‌اش بر مقولاتى چون انترناسيوناليسم، مقاومت در برابر نظم ارتجاعى و امپرياليستى نوين پس از جنگ سرد، مرزبندى با ناسيوناليسم و افشاى راه حل‌هاى از بالا و بورژوايى براى مساله کرد و نظير اينها براى گرايش ملى کرد در حزب به موانع و قيود دست و پاگيرى تبديل ميشود. بنظرشان ميرسد که بدون حزب و در کنار کل احزاب ملى کرد فضاى وسيعترى براى دخالتگرى در تحولات آتى جامعه کردستان فراهم شده است. ناسيوناليسم کرد در حزب پلاتفرم مبارزاتى مستقلى پيدا ميکند و خط رسمى، دفتر سياسى، و کلا پافشارى مارکسيستى حزب را مزاحم خود ميبيند. اصول و تحليلهايى که در شرايط ديگر شايد با هلهله تائيد‌آميز اين جريان مواجه ميشد و مايه فخر اين جريان در صحنه سياسى کردستان بود، اکنون ديگر "افاضات تئوريک"، "ذهنيگرايى روشنفکرى" و امثالهم تلقى ميشود که مانع اتخاذ "سياست فعال" در منطقه است. مقولات سياسى معنى و بار مثبت و منفى تا کنونى خود را از دست ميدهند. امپرياليسم و دخالتگرى امپرياليستى و ائتلاف نيروهاى محلى با آن بار خنثى پيدا ميکند و قابل اغماض ميشود. انترناسيوناليسم، استقلال طبقاتى، مرزبندى با ناسيوناليسم و نظير اينها لفاظى و برخورد کتابى نام ميگيرد. الگوى اسرائيلى براى تشکيل کردستان مستقل و تبديل کرد به پايگاه دومى کنار اسرائيل در برابر مبارزه ملت فلسطين وجدان سياسى کسى را آزار نميدهد. با يک چرخش زبان تمام اعراب در انگلستان را مشابه "وحيد گرجى" و جاسوس عراق مينامند و به سياست راسيستى و شبه فاشيستى دولت تاچر در دستگيرى آنها صحه ميگذارند. چشمشان را بر لت و پار شدن مردم يک کشور و داغان شدن تمام وسائل امرار معاشش ميبندند و در متن هجوم خانمان برانداز موتلفين به اين مردم نگاهشان را به صندلى احتمالى کردها در کنفرانس خاورميانه ميدوزند. رياکارانه هرکس را که همراه ملى‌گرايى کرد جلوى سفارت آمريکا حضور بهم نميرساند و يا از مشقات اعراب و فلسطينى‌ها حرف ميزند، هرکس را که حاضر نميشود در اين ماجرا به ارابه جنگ‌طلبى آمريکا بپرد و صدايش را به صداى رسانه‌هاى غربى اضافه کند، طرفدار عراق مينامند. اين چهره گرايش ناسيوناليستى کرد در حزب در متن بحران خاورميانه بود. اين بحران و افقى که براى حل امپرياليستى مساله کرد گشوده شد، جريانى را که پيش از اين بدليل روندهاى بنيادى‌ترى از اعلام وفادارى فرمال به کمونيسم دست کشيده بود، از لاک خود بيرون آورد و در برابر حزب کمونيست و خط رسمى آن و نماينده و سخنگوى اين خط رسمى، يعنى دفتر سياسى حزب، قرار داد. اين آن پايه اجتماعى‌اى است که مستقل از نيات و موازنه فکرى خود رفيق مهتدى، نظرات او را جذاب و صحيح مييابد.
277
اجازه بدهيد فهرست‌وار رئوس اختلافم با اين گرايش را در قبال بحران خليج بيان کنم. خواننده خود متوجه اين خواهد شد که چگونه نظرات رفيق مهتدى در متن همين نگرش جا ميگيرد.
278
١- اساسا عاجز از درک علل تاريخى و جهانى اين رويداد است. مساله سقوط بلوک شرق، تلاشهاى بورژوازى غرب براى شکل دادن به يک نظم نوين جهانى و تکاپوى آمريکا براى ابقاء موقعيت خود از طريق اعمال قدرت نظامى در صحنه جهانى مسائل مورد توجه اين جريان نيست. در بدو کار، برمبناى تفکرى محلى و محدود اساسا معتقد است "جنگ نميشود". به اين دليل ساده که نياز مبرم آمريکا به چنين جنگى را درک نميکند. بعلاوه تصور آشوب و تغيير و تحول ناشى از جنگ بيش از حد هراسانش ميکند و چه بسا "روحيه تشکيلات" را خراب ميکند.
279
٢- نسبت به عواقب جهانى جنگ در تقويت ارتجاع بين‌المللى بيتفاوت است. اينکه براى مثال اين جنگ ميهن‌پرستى و قوم‌پرستى آمريکايى و اروپايى را تقويت ميکند، يا مقدمه‌اى براى سرکوب جنبشهاى حق‌طلبانه در اقصى نقاط دنيا خواهد بود، "سندروم ويتنام" را پايان ميدهد و پاى تفنگدار دريايى آمريکايى را بار ديگر به دورافتاده‌ترين کشورهاى دنيا باز ميکند، مساله اين جريان نيست. سوال اساسى اين جريان اينست که اين رويدادها بر کردستان و دورنماى تشکيلات‌دارى در کردستان چه تاثير ميگذارد.
280
٣- نسبت به عواقب انسانى اين جنگ بيتفاوت است. اگر دامن جنگ به کردستان نگيرد، ديگر چه باک که کمى پائين‌تر اعراب قتل عام و خانه خراب شوند.
281
٤- به همين ترتيب تعرض ايدئولوژيکى رسانه‌هاى دست راستى به افکار عمومى در خود غرب مساله‌اى براى اين جريان نيست. اينکه هويت اروپايى دارد چه معنايى پيدا ميکند، اينکه کشتار مردم غير اروپايى "تلفات" محسوب نميشود، اينکه تکنولوژى جنگى مدرن تقديس ميشود و آدمکشان حرفه‌اى قهرمان ملى ميشوند و دکتراى افتخارى ميگيرند، اينکه مخالف جنگ و مدافع انسانيت بايد سرش را پائين بياندازد تا مسخره‌اش نکنند، اينکه دولتها و ارتشها رسما به سانسور مطبوعات و رسانه‌ها دست ميزنند وغيره، مشغله اين جريان نيست.
282
٥- با اين بيتفاوتى سياسى و انسانى و اين نگرش محلى، از درک نقطه عزيمت کمونيستى و انسانى موضع رسمى حزب کمونيست مبنى بر شرکت در مبارزه براى جلوگيرى از جنگ ، حفظ فاصله از فضاى جنگ طلب حاکم و اجتناب از هرنوع تائيد توجيهات جنگى به بهانه خصلت ارتجاعى و استبدادى رژيم عراق و مساله اشغال کويت و غيره عاجز است.
283
٦- از مقطعى که دخالت آمريکا ديگر محتوم بنظر ميرسد، فيل اينها ياد هندوستان ميکند. دورنگرى شان در محدوده ملى گل ميکند و پيشاپيش به فکر نعمات اين جنگ براى کردها و استقلال کردستان ميافتند. ناگهان جنبه‌هاى مثبت امپرياليسم کشف ميشود. بجاى مبارزه با نظم نوين ارتجاعى به صرافت سهم خواستن در آن ميافتند. به بهانه موقعيت تحت ستم و خواستهاى برحق ملت کرد، نسبت به معامله‌گرى سران ملى‌گرايى کرد با دول سرکوبگر غربى و عاملين يکى از خونبار‌ترين فجايع تاريخ قرن بيستم راه اغماض و توجيه را در پيش ميگيرند و حتى پيشاپيش به استقبال سهيم شدن در ماحصل کلاه چرخانى سياسى اينها در غرب ميروند. احترام و خضوع و خشوع اينها در قبال اپوزيسيون ملى در کردستان عراق کمتر نميشود که هيچ، افزايش هم پيدا ميکند.
284
٧- در طول جنگ نسبت به ضايعات و تلفات مردم عرب بيتفاوت و ساکت‌اند. يک صدم رقت قلب و دلسوزى‌اى را که بعدها بدرست در جريان آوارگى و بيخانمانى مردم کردستان از خود بروز ميدهند، در جريان بمبارانهاى مردم بيدفاع و سپس کشتار عامدانه سربازان روحيه باخته و آماده به تسليم عراق در بيابانهاى کويت از طرف اينها شاهد نيستيم.
285
٨- در توهمات اپوزيسيون ملى کرد نسبت به مواعيد غرب و آمريکا و سهم‌برى از پيروزى غرب سهيمند. براى کسب حقوق ملى کرد همراه اين اپوزيسيون چشم به بالا، با قطعنامه‌ها و مصوبات و کنفرانس‌هايش، ميدوزند. تاکتيک مبارزاتى اين اپوزيسيون را تائيد ميکنند و بويژه از پيشروى مسلحانه آنها ذوق زده ميشوند. تصورى از درجه آمادگى و عدم آمادگى کارگر و زحمتکش عراقى براى قيام و حفظ دستاوردهاى يک قيام ندارند. از حکومت متشکل از اپوزيسيون ملى استقبال ميکنند. حمايت و مناسبات دوستانه خود را به کل جبهه کردستان و احزاب متشکله آن گسترش ميدهند. توجيهات اين جريان در مورد علل شکست تاکتيک قيام و تعرض نظامى را ميپذيرند. در فرمول خيانت آمريکا، که معنايى جز انتظار همکارى از جانب آمريکا به شکل تداوم دخالتگرى نظامى و تحريم اقتصادى ندارد، شريکند. نقش اپوزيسيون ملى در سرکوب و تضعيف جنبش از پائين مردم و نيز آوارگى ميليونى بعدى را تخفيف ميدهند.
286
٩- از طرح منطقه امن رسما يا تلويحا خوشنودند. بار استعمارى و شبه اسرائيلى اين پروسه را نميبينند و يا اگر ميبينند ميپذيرند. در هر حال به هيچ عنوان اين طرح را محکوم نميکنند.
287
١٠- براى بيرون بردن مقوله ناسيوناليسم از زير تيغ انتقاد، نه فقط ناسيوناليسم کرد، بلکه ناسيوناليسم عرب را هم از تصوير خارج ميکنند. به اين شيوه بر شکاف کرد و عرب، که به همت ناسيوناليسم دو طرف و با تلاشهاى آگاهانه غرب عميق‌تر ميشود چشم ميبندند. کل مساله را بصورت مقابله کردها با يک رژيم ديکتاتورى معين توضيح ميدهند. ناسيوناليسم عرب، همانطور که ناسيوناليسم کرد، از بار مسئوليت اين فجايع معاف ميشود.
288
١١- با سکوت در قبال تضاد ناسيوناليسم کرد و احزاب ملى اپوزيسيون با منافع توده‌ها بطور کلى و با جنبش چپ و کارگرى بطور اخص، کل تحرک توده‌اى در کردستان را بپاى احزاب ملى کرد مينويسند و اين جريانات را با نسبت دادن آنها به اعتراضات حق‌طلبانه مردمى تطهير ميکنند.
289
اينها هم رئوس کلى اختلافات من با جريان ناسيوناليستى در حزب بر سر تحولات خليج و کردستان عراق است. اتخاذ سياست پيشنهادى اينها جز انزواى حزب کمونيست ايران از جنبش چپ و کارگرى عراق که به سرعت به تضاد منافع خود با اين جريانات پى ميبرد نتيجه‌اى نميتوانست داشته باشد.
290
به اعتقاد من اگر رفيق مهتدى اين محظور را نداشت که نظرات خود را براى دور زدن موضع دفتر سياسى در شکل دو پهلو و تعديل شده ارائه بدهد، خطوط کلى فوق را با صراحت بيشترى منعکس ميکرد. اين يک ادعاى صرف نيست، بلکه مبتنى بر اظهارات رفيق مهتدى در جلسه توضيح قطعنامه‌اش به دفتر سياسى و همين طور بيانات مدافعانش در جلسه‌اى از کادرهاى کومه‌له است. "تخطئه انقلاب"، از بحث لجن مال شدن قيام توده‌ها تا "محل تولدم را ميداند"، چيزى بيشتر از يادداشتهاى رفيق از سخنان کسان ديگرى در اين جلسه، که خود او در آن ساکت است، نيست.
291

سياست و شخصيت ها

293
عبدالله مهتدى در پلميک با دفتر سياسى تصميم گرفت رسما به اين گرايش ملحق شود، نمايندگى آن را بعهده بگيرد و در مقابل دفتر سياسى پرچم آن را بردارد. اما چرا؟ بنظر من اين اجتناب ناپذير نبود و ربطى هم به محل تولد عبدالله مهتدى ندارد. رفقاى بسيارى، اکثريت عظيمى از رفقاى متولد کردستان، و همينطور چپ کردستان عراق بعد از نوساناتى، از اين راه اجتناب کردند. علت اين انتخاب عبدالله مهتدى ديگر به کارآکتر سياسى و موقعيت شخصى خود او بر ميگردد.
294
رفيق مهتدى در نوشته‌اش به خود اجازه داده است تصويرى از شخصيت من و انگيزه‌ها و نياتم بدهد. اکنون که به اين ترتيب اين بحث مجاز شده من هم ميخواهم تفسير خود را از حرکت فردى دو رفيق، عبدالله مهتدى و ابراهيم عليزاده، در کل تقابل‌هاى اين دوره مطرح کنم. ميان ايندو تفاوتهاى زيادى هست. در دور قبلى مباحثات عليه افق ناسيوناليستى در کومه‌له اين دو رفيق در دو سوى مشاجره قرار گرفتند (هرچند رفيق مهتدى بعد از نوسانات زياد و بالاخره با ترديد کنار ما قرار گرفت). در مباحثات اخير هردو در کنار هم مقابل ما قرار گرفته‌اند. فاکتورهايى که جهت حرکت اين دو رفيق را تعيين ميکند يکى نيست.
295
در مورد رفيق عليزاده پيچيدگى زيادى وجود ندارد. رفيق عليزاده آگاهانه ناسيوناليست نيست. او يک پراگماتيست است. تئورى، اصول نظرى مارکسيسم، تحليل سياسى و کلا افق و نظريه براى او تا آنجا معتبر است که به پراتيک سياسى‌اى که او با داده‌هاى از پيشى خود و بر مبناى امر اجتماعى خود وظيفه خويش قرار داده است کمک کند. اما تبيين او از پراتيک انقلابى محدود و کمابيش غريزى است. خود مختارى يا امر کرد جاى زيادى در ذهنيت رفيق عليزاده ندارد. مساله او مساله کارگر و زحمتکش است و برداشت من اينست که شخصا پيوند عميق عاطفى و اجتماعى با اين اقشار حس ميکند. در عرصه مبارزه براى او يک حقيقت پابرجا و تخطى‌ناپذير وجود دارد و آن سازمانى است که براى دخالت سياسى بدست آورده است. کومه‌له، نفوذ آن، رشد آن، بقاء آن، فائق آمدن بر مشکلات آن، اينها نقطه عزيمت رفيق عليزاده در کار سياسى است. کسى که تئورى و تحليلى به رفيق عليزاده پيشنهاد ميکند بايد به او نشان بدهد که چگونه کومه‌له در اين ميان نفع ميکند. چنين شاخصى نميتواند به فاکتورهاى کوتاه مدت و فورى چشم ندوزد. اگر چيزى بنظر برسد که دارد کومه‌له و ثبات و وجهه آن را به هم ميريزد، بنا به تعريف از نظر رفيق عليزاده مردود است. اگر تصور کند تزى به نفع کومه‌له است و براى مثال به رفع فلان گير، توجيه فلان ضعف، جلب نيرو، حفظ چهره و غيره کمک ميکند، آنوقت رفيق عليزاده به مدافع آن تز، هرچند انتقادى و نو و غير کلاسيک، بدل ميشود.
296
رفيق عليزاده در مقطع ختم جنگ ايران و عراق قطعنامه پلنوم کميته مرکزى حزب را، اساسا به اين دليل که به زعم او عليه تداوم رابطه با عراق بود (حال آنکه در واقع موضع پلنوم اجتناب از وابستگى بيشتر به امکانات عراق در شرايط پس از صلح بود)، ذهنى و نادرست ارزيابى کرد و با همين تصور از ما فاصله گرفت. از نظر او چنين گرايشى در آن مقطع نافى ادامه‌کارى کومه‌له بود. در مرحله بعد او طرح مباحثات کمونيسم کارگرى را، به کمک مشاورينى محدود نگرتر، براى کومه‌له زيانبار ارزيابى کرد. از نظر او اين مباحثات در متن منگنه بعد از صلح ايران و عراق روحيه تشکيلات و رضايت آن از خود را تخريب ميکرد. فرمول "بحث را قبول دارم اما ارزيابى از کومه‌له را قبول ندارم" از همينجا مايه ميگرفت. اگر رفيق عليزاده افق دراز مدت‌ترى داشت، اگر از بينش تئوريک‌ترى برخوردار بود و يا حتى اگر قدرى صبر داشت تا تاثير همين مباحثات "روحيه شکن" را در احياى چپ انقلابى در کردستان عراق و توجه جدى‌تر کارگر ايرانى به حزب کمونيست ببيند، در موضع مقابل ما قرار نميگرفت. همسويى رفيق عليزاده با طيف ناسيوناليست در دور اول مباحثات ناشى از اين بود که در برابر بحثهاى نو و انتقادى ما، طيف کادرهاى سنتى کومه‌له و باورهاى سنتى تشکيلات را نقطه اتکاء بهترى براى حفظ کومه‌له در يک مقطع خطير ميديد. به همين ترتيب در قبال بحران خليج ابتدا، وقتى هنوز ادامه‌کارى اردوگاهى کومه‌له را در گرو حسن همجوارى با دولت عراق ميبيند، اعلام ميکند که "بدون هيچگونه محاسبه مصلحت‌ها" با نظر دفتر سياسى و خط رسمى حزب موافق است و سپس در مرحله بعدى، هنگامى که اپوزيسون ملى کرد در محل دست بالا پيدا ميکند و نشان ميدهد که ميتواند بر‌بقاء و ادامه‌کارى کومه‌له تاثير بگذارد، به منتقد خط رسمى تبديل ميشود. در يک کلام امر حقيقى براى رفيق عليزاده "کومه‌له" است. تبيين محدود، غير اجتماعى و غيرطبقاتى از کومه‌له، بى‌اعتنايى جدى به تئورى و مارکسيسم و ديناميسم‌هاى وسيع‌تر تاريخى و باور کامل به حقانيت ارزيابى غريزى و بعضا اخلاقى خويش از مسائل، زمينه و علت همسويى رفيق عليزاده با خط ناسيوناليستى در سالهاى اخير بوده است. او فى نفسه و بر مبناى باورهاى ايدئولوژيکى و منافع و اهداف آگاهانه سياسى خود ناسيوناليست نيست. اما در شرايط و در جنبشى که ناسيوناليسم مهر خود را بر غرايز و اخلاقيات انقلابى و انقلابيگرى خودبخودى و سنتى کوبيده است، ابراهيم عليزاده قادر به ترسيم مرز فکر شده و عميقى با ناسيوناليسم کرد نيست. به اعتقاد من در اين دور اخير، و بخصوص در قبال پلميک اخير، رفيق عليزاده سمپاتى خاصى با محتواى نظرات رفيق مهتدى ندارد. اگر در اين اردو قرار ميگيرد بخاطر اينست که نظرات رفيق مهتدى جمعبندى نظرات جناح راست و ناسيوناليست در حزب است و رفيق عليزاده پس از دور اول مباحثات درون حزبى اميد خود را براى حفظ و ادامه‌کارى فعاليت کومه‌له به شکل مورد نظر خود، به اين طيف از کادرها گره زده است. اگر سابقا اين رفيق عليزاده بود که موضع عملى و جهت‌گيرى سياسى اين طيف از کادرها را تعيين ميکرد و چه بسا آنها را به سازش با چپ سوق ميداد، امروز ديگر تمايلات سياسى اين طيف از کادرهاست که تبيين سياسى رفيق عليزاده را تعيين ميکنند و او را به راست ميکشاند. اين نتيجه پراگماتيسمى است که، از سر ناباورى به حقانيت نگرش چپ، پراتيکش را بايد روى دوش راست بنا کند.
297
چرخش رفيق مهتدى بسوى ناسيوناليسم کرد دلايل کاملا متفاوتى دارد. رفيق مهتدى در شرايط "متعارف"، يعنى اگر موضوع مهمى مطرح نباشد، به تئورى، به تاريخ و به روندهاى اجتماعى بى اعتنا نيست. عبدالله مهتدى کمونيست است، اما اين آن کمونيسم سنتى و بقول خودش "کلاسيکى" است که تماما بر آموزشهاى دست دوم تجربه‌هاى چين و شوروى بنا شده است. کمونيسمى که به ايدئولوژى و چهارچوب سياسى مبارزه براى طيفى از اهداف غير کارگرى و غير سوسياليستى، از دموکراسى بورژوايى تا تعيين حق سرنوشت، تبديل شده و موضوع مستقيم انتقادى بوده است که ما تحت عنوان کمونيسم کارگرى مطرح کرده‌ايم. در اين کمونيسم مارکسيسم يک زبان عاريه است. مقولات مارکسيستى سمبلهايى براى سخن گفتن از منافع و اهداف زمينى‌تر غيرکارگرى هستند. کارگر و سوسياليسم مقولاتى تجريدى‌اند، اما ملت، پارلمان، سازمان، حکومت، نيرو، اسلحه، ديپلوماسى و نظير اينها خشتهايى واقعى‌اند که عالم سياست را ميسازند. بعلاوه، خود امر ملى کرد در ذهن رفيق مهتدى يک مساله زنده است که بايد پاسخ بگيرد. منظور من مساله ملتها بطور کلى نيست. مساله ملى فلسطين، تاميل، باسک و يا ملتهاى بالتيک اين جايگاه را در ذهن رفيق مهتدى ندارد و او آماده است تا درباره اين مسائل مانند يک ناظر ابژکتيو سخن بگويد. اما مساله کرد مساله خود اوست و در اين زمينه او خود بعنوان يکى از آحاد يک ملت تحت ستم ظاهر ميشود. به اين اعتبار ناسيوناليسم کرد بر نگرش رفيق مهتدى نفوذ بيشترى در مقايسه با رفيق عليزاده دارد. کمونيسم رفيق مهتدى عميقا به ناسيوناليسم آغشته است.
298
در اين ترديد ندارم که برخلاف ابراهيم عليزاده، عبدالله مهتدى به محتواى بحث کمونيسم کارگرى توجه کرده و در دوره‌اى، با هر درکى، به آن متمايل شده است. اين نيز قابل مشاهده بوده است که در طول يک دوره چند ساله پس از تشکيل حزب، تحت تاثير عوامل مختلف، کمونيسم عبدالله مهتدى به درجه‌اى تعميق شده و به يک تبيين مارکسيستى‌تر نزديک شده بود. اما بحران خليج و تحولات کردستان متاسفانه به يک چرخش سياسى و احتمالا فکرى اساسى براى او منجر شده است. علت اين مساله را بايد موقعيت متناقض فکرى رفيق مهتدى و تناقض درونى کارآکتر سياسى‌اى که از خود در ذهن خويش دارد جستجو کرد.
299
عبدالله مهتدى کمونيستى است که آرزوى ايفاى نقشى تاريخى در حيات ملت کرد را در سر دارد. کداميک از اين دو، "مبارز کمونيست" يا "رهبر ملى کرد"، کارآکتر سياسى واقعى او را ميسازد؟ واقعيت اينست که خود او هنوز انتخابش را نکرده است. اين تناقضى است که با خود حمل ميکند. شايد در کمونيسم سنتى بلوک‌ها اين تناقض چندان برجسته نباشد. استالين، مائو، خوجه، حبش، جلال طالبانى در دوره‌اى، و يا حتى سيهانوک نمونه‌هايى از کسانى هستند که خود را سوسياليست ناميده‌اند و در عمل به رهبران جنبشهاى ملى و ملت ساز تبديل شده‌اند. اما هر مطالعه دقيق‌تر اين موارد نشان ميدهد که عنصر سوسياليستى در اين شخصيت‌ها تزئينى و عنصر ملى واقعى و مادى بوده است. اما حتى همين درجه از همزيستى اين دو افق عملى در دوران ما، که جنبش کارگرى خود را بيش از پيش در مقابل ملى‌گرايى مييابد، و همينطور در حزب کمونيست ايران بدنبال بحث کمونيسم کارگرى، بينهايت دشوار شده است. در طول اين سالها رفيق مهتدى از حل اين تناقض ناتوان مانده است. خود را کمونيست و مدافع کمونيسم کارگرى ناميده اما محتاطانه از هر اظهار نظر و ابراز وجود سياسى در درون حزب و بيرون آن که مايه دل کندن و قطع اميد نيروها و شخصيتهاى ملى کرد از او باشد اجتناب کرده است. تعقيب دو آينده سياسى متناقض بدون آنکه لااقل يکى تابع ديگرى شود غير ممکن است. رفيق مهتدى نيز براى دوره‌اى چند ساله اصل را بر کمونيسم خود قرار ميدهد و دنبال کردن افق رهبرى ملى را به وقت آزاد خود و مناسبات غير رسمى خود با محافل کرد حواله ميکند. اما اين روياى فرعى بهرحال مهر خود را با التقاطى کردن و نيمبند کردن هويت کمونيستى به زندگى و کار سياسى او ميزند. قلم رفيق مهتدى، تا آنجا که چرخيده است، زياد از موضوع کردستان فراتر نرفته است. يک کلمه راجع به مارکسيسم، کمونيسم، شورا، سنديکا، شوروى، رويزيونيسم، انترناسيوناليسم، دستمزد، روزکار، اعتصاب، قانون کار و نظير اينها در نوشته‌هاى رفيق پيدا نميکنيم. رفيق مهتدى اگر کمونيست است و اگر به مثابه کمونيست ظاهر ميشود صرفا يک کمونيست مدعى رهبرى ملى در کردستان است. در هيچ مقطعى آب پاکى بر دست ناسيوناليسم کرد در درون و بيرون حزب کمونيست نميريزد و حتى تصوير خود را بعنوان ناجى روز آخر اين گرايش و کسى که بالاخره روزى در برابر خط منصور حکمت خواهد ايستاد در حزب و بيرون حزب محفوظ نگاه ميدارد.
300
برخلاف ابراهيم عليزاده، براى عبدالله مهتدى عدم توافق با "ارزيابى از کومه‌له" دليل کافى براى چرخش سياسى و مقابل قرار گرفتن با مباحثاتى که از لحاظ نظرى به انطباق آنها با مارکسيسم واقف است نيست. اتفاقى عظيم‌تر بايد رخ دهد و منافعى وسيعتر بايد مطرح شود تا عبدالله مهتدى "رهبر ملى" بتواند عبدالله مهتدى "مبارز کمونيست" را کنار بزند و ميداندار بشود. اين اتفاق عظيم‌تر در بحران خليج و با رويدادهاى کردستان عراق رخ ميدهد.
301
شروع بحران خليج اين وجه کارآکتر سياسى رفيق مهتدى را بيدار ميکند. برخلاف تصويرى که در نوشته آخرش بعنوان يک پوپوليست بد و احساساتى از خود ميدهد، او آدمى با محاسبه‌گرى سياسى است. از ابتدا مساله بحران خليج را بعنوان مقدمه‌اى بر تحولات سياسى در کردستان درک ميکند. لحظه موعود براى ايفاى نقشى که سالها انتظارش را کشيده است دارد فرا ميرسد. فرصت را نبايد از دست داد. ناگهان بياد مولفه‌هايى ميافتد که حزب بايد "براى آنها در آينده جا باز کند" و به صرافت "دخالت فعال" درمساله کردستان مى افتد. هرکس دو نوشته رفيق مهتدى در کارگر امروز را بخواند متوجه يک عدم توازن اساسى در شيوه برخورد به مساله عرب و مساله کرد ميشود. مقاله اول، "پيامدهاى منطقه‌اى جنگ در خاورميانه" که در اوج کشتارهاى موتلفين در عراق نوشته شده مطلقا در مورد مصائب مردم عرب ساکت است. يک کلمه در محکوم کردن اين کشتار، در تصوير کردن ابعاد آن و يا حتى در مقابله با تبليغات غرب در مورد جنگ در اين نوشته وجود ندارد. مقاله دوم، برعکس، ميکوشد تصوير هرچه زنده‌ترى از مشقات مردم کردستان و فاجعه آوارگى کرد ترسيم کند. اما از اين مهم‌تر اينست که در همان مقاله اول رفيق مهتدى يک مشغله مهم خودش را به نمايش ميگذارد. در بند آخر اين نوشته، رفيق مهتدى در يک پاراگراف پر پيچ و تاب خواننده را متوجه نقشى ميکند که آمريکا ميتواند در حل مساله کرد، و بويژه طرح آن در کنفرانس خاورميانه، ايفا کند. از همان مقاله کاملا مشهود است رفيق مهتدى رهبر ملى در شروع بحران خليج سکان را فىالحال بدست گرفته و هويت کمونيستى، درد کمونيستى، متد تحليل کمونيستى و فراخوان کمونيستى را فىالحال بايگانى کرده و در مورد کردستان عينا با مقولات ديگر رهبران ملى کرد سخن ميگويد و مشغله ها و توهمات و توقعات همانها را به نمايش ميگذارد.
302
روياى قديمى تبديل شدن به رهبر ملى، در يک تلاقى سياسى و اجتماعى مهم عبدالله مهتدى را عملا در صف ملى‌گرايى کرد قرار ميدهد. بنظر من رفيق مهتدى هنوز به زعم خود در چهارچوب کمونيسم قرار داشته است. اما اشکال کار روايت رفيق مهتدى از کمونيسم است. اين روايت را در اين نوشته اخير ديديم. کمونيسمى که براى تبديل شدن به رهبر توده‌ها به رنگ آنها در ميايد، براى رهبرى ملت ملى‌گرا ميشود، براى حفظ خود سازش طبقاتى را تبليغ ميکند، قدرت آتش احزاب و نه نيروى طبقات را نيروى محرکه در صحنه سياسى ميداند، براى قدرت از بالا تلاش ميکند، در ازاء "دوستى" و "جواز فعاليت"، نيروى کارگر را بعنوان "بخش راديکال" به جنبش ملى تقديم ميکند و کارگر را به سازش با بورژوازى خودى فرا ميخواند. اين کمونيسم به اندازه کل تجربه رويزيونيسم "کلاسيک" است. رفيق مهتدى با گامى که در صحنه سياسى به عقب برميدارد ناگزير است در عرصه نظرى نيز به همين کمونيسم "کلاسيک" و تبيينهاى مرده و ورشکسته آن عقب بنشيند. دفاعيه رفيق مهتدى از جهت‌گيرى سياسى‌اش بناگزير نه به مارکسيسم وکمونيسم کارگرى، بلکه به پيش پا افتاده‌ترين و مردودترين روايت‌هاى پوپوليستى متوسل ميشود.
303
بنظر من رفيق مهتدى انتظار برخورد انتقادى شديد ما را به اين چرخش سياسى خود نداشت، چرا که مباحثات ما در مورد کمونيسم کارگرى را حتى از نظر خود ما جدى فرض نميکرد. براى او اينها سخنان زيباى مارکسيستى براى روزهاى صلح‌آميز و تزئين ظاهر عقيدتى حزب بوده‌اند و تصور ميکرده است که براى ما هم چنين است. اما اگر کسى فقط خط رسمى اين حزب را دنبال کرده باشد بايد انتظار داشته باشد که موضع رنجبرانى درقبال جنبش مردم کردستان عراق براى اين حزب قابل هضم نباشد و بالاخره کسى چيزى در انتقاد بگويد. در غياب عکس العمل دفتر سياسى، رفيق مهتدى ميتوانست روزهاى انقلاب عراق را در همبستگى با اپوزيسيون ملى سپرى کند و سپس به موقع، پس از عادى شدن اوضاع، به صندلى کمونيستى خود در حزب و فراکسيون کمونيسم کارگرى رجعت کند. جزوه انتقادى من به قطعنامه‌هاى رفيق مهتدى، نورافکن را روى ايشان انداخت و امکان اين رفت و برگشت بى سر صدا و مقطعى را از ايشان گرفت. رهبر ملى فرصت بازگشت به گوشه فرعى خود را پيدا نکرد و از همان ميان راه ناگزير به پاسخگويى شد. اذعان ميکنم که در مقايسه با آنچه در اين دوره و زمانه رهبران ملى دارند راجع به مارکسيستها ميگويند، نوشته رفيق مهتدى در پاسخ من با همه عقب ماندگى و تحريکات غيرسياسى اش هنوز بايد متين و موقر تلقى بشود.
304
مشکل اينجاست که رفيق مهتدى از جمله با همين برخورد نشان داد که تحقق روياى ايفاى نقش بعنوان يک رهبر با نفوذ ملى در توان او نيست. اولين شرط قرار گرفتن در راس جنبش توده‌اى بيان صريح منافع طبقاتى و تداعى شدن با نقد اجتماعى طبقه خاصى است. اگر کسى ميخواست چپ بماند و در جنبش اين دوره کردستان عراق رهبر شود اتفاقا ميبايست اختلافات خود را با رهبرى سنتى جنبش ملى برجسته کند. بايد در برابر سنت ملى‌گرايى نمايندگى انتقاد کارگرى و افق مستقل طبقه کارگر رو به عروج کردستان را برعهده ميگرفت. بايد در جدال با توهمات و خوشباوريهاى ملى پا به ميدان ميگذاشت. بايد طاقت ميداشت چند ماهى خلاف جريان بنظر برسد. بايد با رهبرى سنتى و راه حل‌هاى از بالا تداعى نميشد و سر مردم را به کنفرانس خاورميانه گرم نميکرد. بايد اعلام ميکرد که رهبرى سنتى و بند و بستهاى از بالاى آنها را قبول ندارد. بايد توده مردم و در درجه اول کارگران را از خوشباورى به مواعيد آمريکا و احزاب ملى برحذر ميکرد. بايد شهامت ميداشت با هژمونى افق ملى، با شکل مبارزه پيشمرگانه و تاکتيک تصرف مناطق نفت‌خيز، مقابله کند. بايد در مورد قيام براى استقرار حکومت جبهه به مردم هشدار ميداد. بايد طرح منطقه امن را افشاء ميکرد و خودآگاهى طبقاتى و انترناسيوناليستى کارگر کرد را تقويت ميکرد. با پيام همبستگى به رهبران موجود و توضيح مواضع خود به آنها، با شريک شدن در توهمات و ذوق زدگى‌هايشان و با رفتن به استقبال حکومت آنها کسى رهبر آلترناتيو مردم نميشود. مارکسيسم و همه اصول آن درست مال همين روزهاست و متاسفانه درست در همين روزها، روزهاى تعيين تکليف طبقات، است که کمونيسم نوع "کلاسيک" رفيق مهتدى دست از اين اصول ميکشد. همين اپورتونيسم، انزواى عملى اين نوع کمونيسم و بيکلاه ماندن سر آن در تقريبا تمام تلاقى هاى مهم سياسى را توضيح ميدهد.
305
خلاصه کلام، چرخش عبدالله مهتدى به سمت ناسيوناليسم کرد ناشى از نگرش غير مارکسيستى و کم عمق او به کمونيسم از يک سو و تناقضات شخصى او در انتخاب کارآکتر سياسى خويش از سوى ديگر است. اما او با اين چرخش تنها به يکى از نمايندگان سياسى و سخنگويان گرايشى تبديل شد که، مستقل از او و انتخابهاى فکرى و سياسى او، در حزب و از آن مهمتر در صحنه اجتماعى وجود دارد و با جديت و بلاغت بيشترى نمايندگى ميشود. امروز بنظر ميرسد که جلب اين پايگاه به حمايت از خود ديگر هدف آگاهانه رفيق مهتدى است.

منصور حکمت
نوامبر ١٩٩١

بحران خليج و رويدادهاى کردستان - اسناد مباحثات و اختلافات درونى جناحهاى حزب کمونيست ايران
چاپ دوم، مجموعه يکجلدى - دسامبر ١٩٩٣ (صفحات ٢٣٣ تا ٣٠٣)

hekmat.public-archive.net #2160fa.html

فقط دو گام به پس

درباره رويدادهاى کردستان عراق و نظرات رفيق مهتدى

فقط دو گام به پس - درباره رويدادهاى کردستان عراق و نظرات رفيق مهتدى

توضيح‌:

فقط دو گام به پس - درباره رويدادهاى کردستان عراق و نظرات رفيق مهتدى

مقدمه: يک قضاوت کلى

فقط دو گام به پس - درباره رويدادهاى کردستان عراق و نظرات رفيق مهتدى

اختلاف به روايت عبدالله مهتدى

يک تصوير وارونه

فقط دو گام به پس - درباره رويدادهاى کردستان عراق و نظرات رفيق مهتدى

تحولات کردستان عراق: دو راهى حق و باطل

١- کدام آمريکا، کدام کنترا؟

٢- "تحريک ناسيوناليسم"

فقط دو گام به پس - درباره رويدادهاى کردستان عراق و نظرات رفيق مهتدى

قيام مردمى

قيام به معنى خاص

فقط دو گام به پس - درباره رويدادهاى کردستان عراق و نظرات رفيق مهتدى

درباره شوراها

جايگاه شوراها در تبيين رفيق مهتدى

فقط دو گام به پس - درباره رويدادهاى کردستان عراق و نظرات رفيق مهتدى

برخورد به اپوزيسيون ناسيوناليست کرد

"اردوگاه ما، اردوگاه شما"

فقط دو گام به پس - درباره رويدادهاى کردستان عراق و نظرات رفيق مهتدى

دفاع پوپوليستى از ناسيوناليسم

فقط دو گام به پس - درباره رويدادهاى کردستان عراق و نظرات رفيق مهتدى

باز هم در‌باره دوفاز

چرا دفتر سياسى در مورد "فاز دوم" قطعنامه صادر نکرد

فقط دو گام به پس - درباره رويدادهاى کردستان عراق و نظرات رفيق مهتدى

باز هم در باره موضعگيرى در مورد بحران خليج

فقط دو گام به پس - درباره رويدادهاى کردستان عراق و نظرات رفيق مهتدى

درباره شيوه بحث

١- رژه اعليحضرت ها

٢- تاريخ تراشى و شخصيت‌پردازى

٣- پلميک سياسى يا مبارزه انتخاباتى

٤- شبح هميشه در دسترس "استالينيسم"

فقط دو گام به پس - درباره رويدادهاى کردستان عراق و نظرات رفيق مهتدى

موخره‌: محتواى واقعى اختلافات

سياست و شخصيت ها